Οι αποτυχίες πληγώνουν τον εγωισμό μας. Όμως μας κάνουν να αλλάζουμε, να αναθεωρούμε τους στόχους μας και τελικά να ανακαλύπτουμε για τον εαυτό μας πράγματα που καμία εύκολη ή πρόσκαιρη επιτυχία δεν μπορεί να μας προσφέρει.
Ξεκινάμε κάθε μας καινούργιο βήμα στη ζωή ελπίζοντας ότι θα πετύχει. Τις περισσότερες φορές κάνουμε τα πάντα, προετοιμαζόμαστε, εξοπλιζόμαστε, έτσι ώστε να έχουμε όσο το δυνατόν περισσότερες πιθανότητες να καταφέρουμε αυτό για το οποίο μοχθούμε. Κι όμως, κάποιες φορές στο τέλος του δρόμου μάς περιμένει η αποτυχία. Είναι μία από τις πιο βασικές εμπειρίες της ζωής, η οποία, αν και επώδυνη -τραγική κάποτε-, δεν παύει να είναι αναγκαία και αναπόφευκτη. Και για όποιον ξέρει να «χάνει», μπορεί να είναι το σκαλοπάτι για μια «καινούργια» ζωή.
Οι «νικημένοι νικητές»
«Όταν μας έρχονται ανάποδα όλα, τι χαρά να δοκιμάζουμε την ψυχή μας αν έχει αντοχή κι αξία! Θαρρείς κι ένας οχτρός αόρατος, παντοδύναμος -άλλοι τον λένε Θεό κι άλλοι διάολο- χυμάει να μας ρίξει, μα εμείς στέκουμε όρθιοι. Κι έτσι κάθε φορά που εσωτερικά είμαστε νικητές, όταν εξωτερικά είμαστε νικημένοι κατά κράτος, ο αληθινός άνδρας νιώθει άφραστη περηφάνια και χαρά. Η εξωτερική συμφορά μετουσιώνεται σε ανώτατη, δυσκολώτατη ευδαιμονία.» Αυτό είναι ένα απόσπασμα από τον «Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη. Έχοντας ζήσει και μαθητεύσει έναν ολόκληρο χρόνο σχεδόν δίπλα στον πλανόδιο φιλόσοφο Ζορμπά, ο αφηγητής-ήρωας του βιβλίου καταφέρνει να αναγνωρίσει τη σπίθα της ελευθερίας που κουβαλά σχεδόν πάντα μαζί της η αποτυχία. Την ελευθερία της αλλαγής.
Πλήγμα στον εγωισμό μας
Δεν είμαστε όμως όλοι Ζορμπάδες, ούτε έχουμε καν την ευκαιρία στη ζωή μας να γνωρίσουμε ανθρώπους σαν το Ζορμπά. Αντίθετα, μάλιστα. Μία άποψη επικρατεί γύρω μας: Στη ζωή σημαντική είναι η επιτυχία, η νίκη, η συνεχής και αδιάκοπη εξέλιξη προς τα εμπρός, ει δυνατόν χωρίς πτώσεις, παύσεις ή πισωγυρίσματα. Η έννοια της επιτυχίας είναι σχεδόν ταυτισμένη με την έννοια της ευτυχίας, ενώ αντίθετα η αποτυχία θυμίζει δυστυχία, μιζέρια, κατάντια. Σε ένα ορισμένο βαθμό είναι έτσι. Η αποτυχία μάς θυμίζει τα λάθη, την αδυναμία, την ανεπάρκειά μας και γι’ αυτό, όταν μας συμβαίνει, μας γεμίζει δυσάρεστα συναισθήματα. Μπροστά στην αποτυχία έχουμε καταρχήν να παλέψουμε με τον πόνο, την απογοήτευση, το θυμό, τη ματαίωση, την απόγνωση, την ντροπή, το φόβο. Η αυτοεκτίμησή μας δέχεται ένα γερό πλήγμα. Είτε πρόκειται για μια αποτυχία καθαρά συναισθηματική, όπως η διάλυση μιας σχέσης, είτε επαγγελματική, βλέπουμε μπροστά μας να ναυαγεί αυτό που επιθυμήσαμε, αγαπήσαμε, ίσως και αγωνιστήκαμε γι’ αυτό. Η «ήττα» μάς πληγώνει βαθιά, κλονίζει την πίστη στις ικανότητες και τις επιλογές μας, σε ολόκληρο τον εαυτό μας.
Η αποτυχία κουβαλά μαζί της την ελευθερία της αλλαγής
Πρέπει να περάσεις για να ξεπεράσεις…
Σε μια τέτοια στιγμή από πού θα μπορούσαμε, λοιπόν, να αντλήσουμε τη δύναμη για να μεταμορφώσουμε την κλονισμένη μας πίστη σε λαχτάρα για κάτι καινούργιο και την «καταστροφή» σε μάθημα ζωής που θα μας κάνει να θέλουμε να προχωρήσουμε παρακάτω;
Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, έχουμε ανάγκη πρώτα-πρώτα να «πενθήσουμε» την εικόνα που είχαμε για τον εαυτό μας πριν συμβεί το «κακό» που μας συνέβη.
Αυτό περίπου περιγράφει η Ιουλία: «Όταν χώρισα με το Μάκη, γκρεμίστηκε ο κόσμος μου, δεν μπορούσα για εβδομάδες να σταματήσω να κλαίω. Ένιωθα προδομένη, απογοητευμένη, εγκαταλελειμμένη, κι επιπλέον ένοχη για την αποτυχία της σχέσης.
Άφησα τον εαυτό μου να πενθήσει Αυτό που τελικά με έσωσε ήταν ότι αρχικά άφησα στον εαυτό μου το χρόνο να πενθήσει. Επί 5-6 μήνες δεν είχα διάθεση ούτε να φροντίσω τον εαυτό μου, ούτε να περάσω καλά, ούτε τίποτα. Ήμουν βυθισμένη στη λύπη. Μετά άρχισα σιγά-σιγά να επεξεργάζομαι με τη βοήθεια μιας ψυχολόγου αυτό που είχε γίνει, το πως έκανα πάντα σχέσεις με άνδρες που με εκμεταλλεύονταν επειδή μαζί τους αισθανόμουν δυνατή και προστατευτική. Κάποια στιγμή πρόσeξα για πρώτη φορά το Στέφανο, συνάδελφο από χρόνια που ήξερα ότι του αρέσω αλλά απέρριπτα. Είναι πολύ τρυφερός και γενναιόδωρος μαζί μου, είμαστε μαζί ενάμιση χρόνο και είμαι πιο ευτυχισμένη από ποτέ. Νομίζω πως τώρα αρχίζω να ζω πραγματικά!».
Όχι στο αυτομαστίγωμα!
Θα ήταν καλύτερα αν μπορούσαμε να αποδεσμευτούμε από τον πολύ αρνητικό κι επώδυνο αυτό όρο. Όχι για να αποφύγουμε την ευθύνη ή για να μη δούμε τα πράγματα όπως πραγματικά είναι, κάθε άλλο. Προτού σπεύσουμε να ονομάσουμε αποτυχία κάτι που δεν μας πήγε καλά και να κατηγορήσουμε τον εαυτό μας γι’ αυτό, μπορούμε να αναρωτηθούμε πώς συνέβησαν όλα. Αυτό που έχει σημασία είναι να δώσουμε ένα νόημα σε ό,τι συνέβη για να προχωρήσουμε από τις ενοχές και τις αυτοκατηγορίες στην ανάληψη ευθύνης. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην αυτοκριτική που εκμηδενίζει και ισοπεδώνει («Πάντα κάνω λάθος», «Ποτέ δεν τα καταφέρνω καλά», «Είμαι άχρηστος τελικά», «Δεν με θέλει», «Όλες οι ατυχίες πέφτουν πάνω μου») και σε αυτήν που προσπαθεί να καταλάβει τι δεν πήγε καλά και πώς θα μπορούσαμε να είχαμε αποφύγει αυτό που έγινε. Μπορούμε να αναπροσανατολίσουμε τις επιθυμίες και τους στόχους μας, εκτιμώντας πιο ρεαλιστικά τις δυνατότητές μας, αν απευθύνουμε στον εαυτό μας τις κατάλληλες ερωτήσεις, όπως:
• «Μήπως οι στόχοι μου ήταν πολύ υψηλοί, πολύ ρομαντικοί, πολύ άπιαστοι για μένα;»
• «Μήπως τα μέσα που χρησιμοποίησα δεν ήταν κατάλληλα για τη συγκεκριμένη κατάσταση;»
• «Τι θα έκανα διαφορετικά έχοντας την εμπειρία αυτή;».
Ανακαλύπτοντας τον άλλο εαυτό μας
Είναι αλήθεια: Η αποτυχία, ακόμη και μικρή, δίνει μεγάλο πλήγμα στο ναρκισσισμό μας. Εκλύει μια δύναμη αυτοκαταστροφική. Για μερικούς ανθρώπους, κάποιες εξετάσεις που δεν πέρασαν, μία δουλειά που δεν τους «βγήκε», μία σχέση που έληξε άδοξα, ισοδυναμεί με καταστροφή και ακρωτηριασμό του Εγώ τους, γιατί πλήττεται η εικόνα τελειότητας, υπερεπάρκειας, υπερδύναμης που έχουν για τον εαυτό τους.
«trial and error» Κι όμως, η «αποτυχία» μπορεί να αποβεί μία εμπειρία ιδιαίτερα ωφέλιμη για εμάς. Αυτό δεν είναι διδακτισμός. Η αποτυχία είναι ένας τρόπος να λύνουμε προβλήματα με την τεχνική «trial and error» (δοκιμή και λάθος). Μπαίνουμε σε μία κατάσταση επείγουσας ανάγκης και υπό την πίεσή της αναγκαζόμαστε να γίνουμε πιο δημιουργικοί, να επιστρατεύσουμε τις βαθύτερες δυνάμεις μας και να ανακαλύψουμε νέους τρόπους δράσης όταν οι παλιοί αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Κανείς δεν μπορεί να αποφύγει τις «κακοτοπιές» στη ζωή. Κανείς δεν είναι τέλειος, αλάνθαστος, αγαπητός και επιθυμητός σε όλους, με μία λέξη άτρωτος. Οι αποτυχίες μάς φέρνουν σε επαφή με τα όρια του εαυτού μας, αλλά και με δυνατότητες που ποτέ δεν υποψιαζόμαστε ότι είχαμε. Δίνει το έναυσμα για να σκεφτούμε ότι τελικά μπορούμε να είμαστε και κάτι άλλο από αυτό που πιστεύαμε έως σήμερα. Ακόμη κι αν πιστεύαμε ότι βρισκόμαστε στο «σωστό» για εμάς δρόμο, μπορεί να ανακαλύψουμε μετά από μία «ήττα» ότι υπάρχουν μέσα μας εφόδια για κάτι τελείως διαφορετικό. «Μπορώ να είμαι και κάποιος άλλος»: Σε αυτή τη διαπίστωση κρύβεται η δύναμη για να ξεκινήσουμε κάτι καινούργιο.
Αυτό που έχει σημασία είναι να δώσουμε ένα νόημα σε ό,τι συνέβη
Η αλήθεια μάς λυτρώνει
Η αποτυχία δεν έρχεται πάντα κάνοντας θόρυβο και γκρεμίζοντας τα πάντα στο πέρασμά της. Πολλές φορές είναι σιωπηλή και προσπαθεί να περάσει απαρατήρητη. Το πρώτο βήμα για να μην πάνε χαμένες οι ευκαιρίες που κρύβει μια αποτυχία είναι να αναγνωρίσουμε και να παραδεχτούμε ότι αποτύχαμε, ότι δηλαδή δεν έχει πια νόημα να προσπαθούμε για να καταφέρουμε κάτι. Όποιος γραπώνεται με νύχια και με δόντια σε μια «τελειωμένη» σχέση, όποιος δεν θέλει να δει ότι τα επαγγελματικά του σχέδια δεν ευοδώνονται, όποιος προσπαθεί με το αλκοόλ, το φαγητό, την πολλή δουλειά να κάνει ότι δεν βλέπει, στερεί από τον εαυτό του την ευκαιρία να επωφεληθεί από τα λάθη, τις ατυχίες, τα στραβοπατήματά του.
Η κ. Λουίζα Βογιατζή είναι συμβουλευτική ψυχολόγος.
vita.gr
sxeseis
