Πώς ξεκίνησε το σκάνδαλο της Volkswagen και ποιες θα είναι οι συνέπειες του

Το ζήτημα με τις αυξημένες εκπομπές ρύπων στα ντιζελοκίνητα αυτοκίνητα της VW, αποτελεί το μεγαλύτερο σκάνδαλο στα 78 χρόνια ιστορίας της γερμανικής φίρμας και μια βόμβα στα θεμέλια της γερμανικής οικονομίας, της οποίας το 20% των εξαγωγών αφορά την αυτοκινητοβιομηχανία, η οποία με τη σειρά της αποτελεί το 14% του γερμανικού ΑΕΠ.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά, για να δούμε πως φτάσαμε σε αυτήν την εκτός ελέγχου κατάσταση για την κολοσσιαία αυτοκινητοβιομηχανία η οποία έχει κύκλο εργασιών 368 δις ευρώ, 775.000 άμεσες θέσεις εργασίας και -μέχρι πρότινος τουλάχιστον- χρηματιστηριακή αξία 80 δισ. ευρώ.

Το καθεστώς ελέγχων

Οι αυτοκινητοβιομηχανίες για πολλά χρόνια εκμεταλλεύονταν τα χαλαρά συστήματα δοκιμών σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Στις ΗΠΑ, οι αυτοκινητοβιομηχανίες δοκιμάζουν μόνες τα οχήματά τους και στέλνουν τα αποτελέσματα στην Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA), οι μηχανικοί της οποίας τα εξετάζουν και, συνήθως, απλά τα επικυρώνουν.

Η EPA επιτρέπει στους κατασκευαστές ευρύ περιθώριο καθορισμού των συνθηκών δοκιμής, αφήνοντας παραθυράκια για όσους «πονηρούς». Η ΕΡΑ διεξάγει κάποιες ανεξάρτητες, τυχαίες δοκιμές, στο περίπου 10 έως 15% των νέων μοντέλων και μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις δοκιμάζει αυτοκίνητα που έχουν βγει στο δρόμο.

Τα προβλήματα με αυτή την διαδικασία ήταν φανερά πολύ πριν από το σκάνδαλο της VW. Έτσι το 2013, η Έκθεση Καταναλωτή διαπίστωσε ότι το 55% των υβριδικών και το 28% των αυτοκινήτων με τούρμπο κινητήρα συγκέντρωσαν μικρότερη βαθμολογία από αυτήν που είχαν πάρει κατά την αξιολόγηση της αποδοτικότητας των καυσίμων τους από την EPA.

Μόλις πέρυσι, το Υπουργείο Δικαιοσύνης προέβη σε διακανονισμό 350 εκατ. δολαρίων με τις Hyundai και Kia για παραπληροφόρηση σε σχέση με την απόδοση σε χιλιόμετρα της κατανάλωσης καυσίμου, ενώ η Ford, η Mercedes, η Mini, αλλά και άλλοι κατασκευαστές αναθεωρούσαν τις εκτιμήσεις της κατανάλωσης ανά 100 χιλιόμετρα τα τελευταία τρία χρόνια, συχνά υπό την απειλή αγωγής από τους καταναλωτές.

Η Ευρώπη, πάλι έχει να αντιμετωπίσει τα δικά της προβλήματα. Λίγο πριν το σκάνδαλο της VW,  η ευρωπαϊκή οργάνωση προστασίας του περιβάλλοντος δημοσιοποίησε τα αποτελέσματα δοκιμών που εμφάνιζαν σημαντικές διαφορές μεταξύ των εργαστηριακών δοκιμών και της πραγματικότητας ως προς τις εκπομπές των αυτοκινήτων των BMW, Mercedes και η Opel. Εξ αυτού ακολούθησε η ανακοίνωση ότι, όλα τα επιβατικά αυτοκίνητα θα πρέπει να υποβάλλονται σε πραγματικές (στο δρόμο) δοκιμές αρχής γενομένης από το 2017.

Το σύστημα βέβαια θα στηρίζεται πάλι σε ένα βαθμό στην αυτο-αξιολόγηση, καθώς οι κυβερνητικές αρχές δεν διαθέτουν τους πόρους & το προσωπικό για να δοκιμάσουν κάθε νέο όχημα, όμως μπορούν να βάλουν δικλείδες ασφαλείας σε μια μεθοδολογία που επιτρέπει στους κατασκευαστές αυτοκινήτων να εξαπατήσουν.

Πώς έγινε η αποκάλυψη

Όλα ξεκίνησαν από το γερμανικό παράρτημα του ICCT (International Council on Clean Transportation, ελληνιστί Διεθνές Συμβούλιο για Καθαρές Μεταφορές), που είναι ένα μη κερδοσκοπικό ινστιτούτο με γραφεία στην Ουάσινγκτον, το Σαν Φρανσίσκο και το Βερολίνο και ασχολείται με την μείωση των αρνητικών επιδράσεων των αυτοκινούμενων που εκτελούν μεταφορές σε γη, αέρα και θάλασσα στο περιβάλλον.

Για σχεδόν ένα χρόνο οι επιστήμονες του «Γερμανικού» ICCT ερευνούσαν τις πραγματικές εκπομπές ρύπων των αυτοκινήτων με κινητήρες πετρελαίου, ειδικά δε των οξειδίων του αζώτου (ΝΟx), τα οποία επηρεάζουν ιδιαίτερα το αναπνευστικό των ανθρώπων, όντας νευροτοξικά και καρκινογόνα σε μεγάλες συγκεντρώσεις.

Στη διάρκεια αυτών των ερευνών διαπιστώθηκαν ανακολουθίες στις εκπομπές ρύπων σε μοντέλα της VW και της BMW και όπως είπε στο  Spiegel online ο διευθυντής Ευρωπαϊκού παραρτήματος κ. Peter Mock «σκεφτήκαμε να δώσουμε αυτά τα στοιχεία στους συναδέλφους μας στις ΗΠΑ, θεωρώντας πως από τη στιγμή που τα όρια εκεί είναι ακόμα πιο αυστηρά, τα συγκεκριμένα μοντέλα θα περνούσαν πολύ άνετα τη διαδικασία των μετρήσεων».

Μέχρι τότε ο αμερικάνικος κλάδος του ICCT δεν είχε ασχοληθεί με το θέμα, καθώς «δεν υπήρχαν λόγοι υποψίας και θεωρούσαμε τα αυτοκίνητα καθαρά», όπως δήλωσε ο John German.

Όμως, μετά την παραίνεση των Γερμανών συναδέλφων τους οι Αμερικάνοι μπήκαν και αυτοί στο «κυνήγι» της υποψίας με τη βοήθεια και του πανεπιστημίου της West Virginia, ή έδρα Εναλλακτικών Καυσίμων του οποίου έχει τον απαραίτητο φορητό εξοπλισμό (PEMS) για την καταγραφή της σύστασης των καυσαερίων σε πραγματικές συνθήκες κίνησης του οχήματος, με μηχανήματα που καταγράφουν την ταχύτητα του αυτοκινήτου, την επιτάχυνση και τη θερμοκρασία των καυσαερίων του.

Η διαδικασία ξεκίνησε με την ενοικίαση ενός VW Jetta του 2012, ενός VW Passat του 2014 και μιας BMW X5, ενώ δεν μπόρεσαν να βρουν για ενοικίαση το ανάλογο μοντέλο της Mercedes που ήθελαν.

Πριν ξεκινήσουν οι μετρήσεις και τα 3 αυτοκίνητα ελέγχθηκαν διεξοδικά για τυχόν βλάβες τόσο στον κινητήρα όσο και στο λογισμικό του εγκεφάλου τους. Το Jetta διέθετε έναν καταλύτη συγκέντρωσης NOx, που συγκρατεί τα οξείδια του αζώτου, ενώ το Passat και η X5 (λόγω και του μεγαλύτερου βάρους των) είχαν το λεγόμενο καταλύτη SCR, που με τη βοήθεια ενός προσθέτου ουρίας (ονομάζεται AdBlue) μπορεί να διασπά τα NOx, σε άζωτο και νερό.

Στη συνέχεια με τον εξοπλισμό PEMS στο πορτμπαγκάζ κάθε αυτοκινήτου, οι πανεπιστημιακοί ερευνητές του West Virginia, έλεγξαν τα αυτοκίνητα σε 5 διαφορετικές διαδρομές (εθνική οδό, επαρχιακούς δρόμους, πόλη, ανηφόρα, κατηφόρα), ενώ παράλληλα το ICCT έκανε τις δικές του μετρήσεις στις διαπιστευμένες εγκαταστάσεις και το δυναμόμετρο της αρχής περιβάλλοντος California Air Resources Board (Carb).

Ειδικότερα το Passat κάλυψε και μια απόσταση 4.000 χιλιομέτρων σε εθνικές οδούς μεταξύ της Καλιφόρνια και της Ουάσινγκτον.

Τα αποτελέσματα των τριών αυτοκινήτων στις επίσημες δοκιμασίες που έγιναν στη Carb ήταν απόλυτα ικανοποιητικά και σωστά, ενώ από τις μετρήσεις στο δρόμο η BMW ήταν πάνω από τα όρια μόνο στην κίνηση σε ανωφέρεια, την ώρα που οι τιμές του Jetta ήταν από 15 έως 35 φορές και του Passat από 5 έως 20, πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια.

Από εδώ ξεκίνησε και η αντίστροφη μέτρηση, καθώς από τον Μάιο του 2014 Carb και EPA ξεκίνησαν έρευνα εναντίον της VW, που κράτησε για πολλούς μήνες (όπως προκύπτει και από επιστολή της Γερμανικής φίρμας στις 18 Σεπτεμβρίου 2015).

Η VW προσπάθησε (τουλάχιστον έτσι ισχυρίστηκε) να αναπαράγει τα αποτελέσματα του West Virginia, σε πραγματική πορεία το Δεκέμβριο του 2014 και ανακοίνωσε πως εντόπισε το σφάλμα στο λογισμικό του ηλεκτρονικού εγκεφάλου του κινητήρα, για να προβεί στη συνέχεια σε ανάκληση σχεδόν 500.000 αυτοκίνητων για αναβάθμιση του software τους.

Ακολούθησε ο έλεγχος των αποτελεσμάτων αυτής της αναβάθμισης του λογισμικού από το ICCT , χωρίς όμως να διαπιστωθεί βελτίωση των τιμών των εκπομπών ρύπων, ενώ ταυτόχρονα ξεκίνησε έλεγχος και σε άλλα μοντέλα του ομίλου VW. Στην συνέχεια, τον Ιούλιο του 2015 ενημερώθηκε η ΕΡΑ και η VW, ενώ οι Αμερικανοί αποφάσισαν να μη δώσουν έγκριση τύπου για τα μοντέλα του 2016 του ομίλου Volkswagen, παγώνοντας ουσιαστικά τις πωλήσεις του ομίλου στην τεράστια αγορά των ΗΠΑ.

Αυτή ήταν και η ουσιαστική απειλή στη διοίκηση της εταιρίας, που ανάγκασε τους υπευθύνους της να παραδεχτούν ότι, «τα έκαναν θάλασσα» για να ξεκινήσει στη συνέχεια μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων, που εκτός από την καταρράκωση της φήμης της VW και της μετοχής της, κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει αυτή τη στιγμή μέχρι που θα φτάσει, καθώς και αν, μέσα στη δίνη αυτού του σκανδάλου θα εμπλακούν και άλλες εταιρίες που -όπως είναι φυσικό- μπήκαν είδη στο μικροσκόπιο των ελεγκτικών μηχανισμών κυρίως των ΗΠΑ.

Το ένοχο λογισμικό

Πως όμως προέκυπτε η μεγάλη διαφορά στις εργαστηριακές μετρήσεις ρύπων, σε σχέση με αυτές που έκαναν οι επιστήμονες του West Virginia σε συνθήκες πραγματικής χρήσης;

Οι τεχνικοί της VW γνωρίζοντας πως οι εργαστηριακές μετρήσεις των ελεγκτικών φορέων γίνονται στο δυναμόμετρο (συνεπώς το όχημα πρακτικά ήταν σε ακινησία), είχαν εγκαταστήσει στην ηλεκτρονική μονάδα ελέγχου του κινητήρα, ένα παράλληλο λογισμικό που όταν αντιλαμβανόταν:

1. Κίνηση μόνο των δυο τροχών (το αυτοκίνητο είναι ακινητοποιημένο στο δυναμόμετρο και κινούνται μόνο οι δυο κινητήριοι τροχοί πατώντας πάνω σε δυο περιστρεφόμενους κυλίνδρους που δίνουν τις ενδείξεις στο δυναμόμετρο),

2. Αμετάβλητο στίγμα στο GPS και

3. Μηδενικές ενδείξεις στον αισθητήρα επιτάχυνσης

Το λογισμικό αναγνωρίζει πως υπάρχει πιθανότητα το αυτοκίνητο να υποβάλλεται σε μέτρηση και επιλέγει το πρόγραμμα λειτουργίας του κινητήρα που εξασφαλίζει χαμηλές εκπομπές ρύπων, σύμφωνες με τις ισχύουσες προδιαγραφές.

Αυτό ήταν το «κόλπο» που χρεώθηκε επισήμως ο CEO της εταιρίας Martin Winterkorn, παραιτούμενος από τη θέση του, αλλά στην ουσία κανείς δεν γνωρίζει ποιος διέταξε και σε ποιο επίπεδο αποφασίστηκε η υλοποίηση της κομπίνας, που αφορά σχεδόν 11 εκατομμύρια αυτοκίνητα της φίρμας (κινούνται από το συγκεκριμένο κινητήρα με τον κωδικό ΕΑ 189), εκ των οποίων μόνο 500 χιλιάδες κυκλοφορούν στις ΗΠΑ.

Πάντως ο όμιλος VW έχει και στο παρελθόν κατηγορηθεί/εμπλακεί σε σκάνδαλα, όπως αυτό με τα επαγγελματικά ταξίδια για σeξ των στελεχών της, η απαγόρευση αγορών από μη υπηκόους των χωρών στις οποίες οι τιμές των αυτοκινήτων ήταν πιο χαμηλές εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και η πολύκροτη υπόθεση βιομηχανικής κατασκοπείας με την πρόσληψη στη VW του Lopez που εργαζόταν μέχρι τότε στην Opel και πήρε μαζί του στη νέα του θέση πολλά βιομηχανικά και εμπορικά μυστικά.

Οι παραιτήσεις και ο νέος CEO της VW

Στη δίνη του σκανδάλου και της ραγδαίας απαξίωσης της χρηματιστηριακής αξίας της VW, ανακοινώθηκε η παραίτηση του Winterkorn (που βέβαια θα… παρηγορηθεί επαρκώς από τα σχεδόν 30 εκατομμύρια ευρώ αποζημίωση που προβλέπει το συμβόλαιό του!), ενώ  παράλληλα αποχωρούν από την Audi το μέλος του διοικητικού της συμβουλίου Ulrich Hackenberg και από την Porsche o Wolfgang Hatz. Και οι δύο ήταν επικεφαλείς των τμημάτων έρευνας και εξέλιξης των δύο εταιρειών και με την αποχώρησή τους αναλαμβάνουν την τεχνική ευθύνη για το σκάνδαλο των εκπομπών ρύπων. Άμεσα αναμένεται και η αποχώρηση του αντίστοιχου μέλους του διοικητικού συμβουλίου της VW, του Heinz-Jakob Neußer.

Στην όλη υπόθεση πάντως εμπλέκεται και η Bosch, που είναι ο προμηθευτής των αντιρρυπαντικών συστημάτων με την οποία ήταν εξοπλισμένα τα ύποπτα μοντέλα των VW και Audi. Η γερμανική εταιρεία υποστηρίζει πως, απλά κατασκεύαζε όλα τα απαιτούμενα στοιχεία και εξαρτήματα με βάση τις προδιαγραφές της VW.

Κάπου εδώ θα πρέπει να θυμίσουμε ότι, ο Martin Winterkorn υπερίσχυσε πριν μερικούς μόλις μήνες στο παιχνίδι κορυφής με τον 78χρονο πατριάρχη του ομίλου Ferdinand Piech (της οικογένειας Porsche) και κατόχου μεγάλου πακέτου μετοχών του ομίλου, που οι κακές γλώσσες λένε πως, θα ήταν ικανός να έχει βοηθήσει να αποκαλυφθεί το σκάνδαλο και ας χάνει ως συν- ιδιοκτήτης του ομίλου πάρα πολλά χρήματα…

O παραπάνω «ισχυρισμός» υποστηρίζεται και από το ότι την θέση του Winterkorn ανέλαβε ο υποστηριζόμενος από τον Piech 62χρονος Matthias Mueller, μέχρι πρότινος επικεφαλής της Porsche και εργαζομένου στον όμιλο επί 40 χρόνια.

Οι συνέπειες

Το σκάνδαλο των εκπομπών ρύπων πάντως δεν φαίνεται να μένει μέχρις εδώ, καθώς ο Γερμανός υπουργός μεταφορών Alexander Dobrindt έδωσε εντολή περεταίρω έρευνας, καθώς η VW ενημέρωσε το υπουργείο του πως υπάρχει θέμα με μοντέλα ευρωπαϊκών προδιαγραφών με κινητήρες πετρελαίου 1.600 και 2.000 κυβικών.

Όμως το σκάνδαλο -προειδοποιούν οικονομολόγοι- ενδέχεται να έχει σοβαρές συνέπειες για την οικονομία της Γερμανίας, αφού η αυτοκινητοβιομηχανία είναι ο σημαντικότερος βιομηχανικός κλάδος της χώρας και χωρίς αυτήν η γερμανική οικονομία από το 1995 ως σήμερα θα είχε αναπτυχθεί κατά 2% λιγότερο.

Αυτός είναι και ο λόγος που το σκάνδαλο στη VW έχει θέσει σε κατάσταση συναγερμού τη γερμανική οικονομία και τους οικονομολόγους. Μάλιστα ο διευθυντής του Ινστιτούτου Γερμανικής Οικονομίας (IW) Μίχαελ Χίτερ δήλωσε στη Handelsblatt ότι: «Βλέπουμε πώς, όπως και με την οικονομική κρίση, ένα ατύχημα μπορεί να φτάσει σε επίπεδα συστημικής κρίσης πλήττοντας τα δίκτυα πωλήσεων, προκαλώντας παράπλευρες απώλειες σε ολόκληρη την βιομηχανία, μερική υποτίμηση του Made in Germany, μείωση των τιμών των μετοχών στο χρηματιστήριο». Για να τονίσει στη συνέχεια πως: «Η μόνη διαφορά με την οικονομική κρίση είναι ότι πρόκειται για ένα γερμανικό και όχι παγκόσμιο φαινόμενο».

Δεν αποκλείεται ακόμα και το ενδεχόμενο επιβράδυνσης της γερμανικής οικονομίας, όπως δηλώνει ο πρόεδρος του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών (DIW) Μάρσελ Φράτσερ, επισημαίνοντας ότι: «Ο κίνδυνος είναι μεγάλος εξαιτίας της εξάρτησης της Γερμανίας από τις εξαγωγές».

Την ίδια στιγμή ο γενικός διευθυντής του Γερμανικού Βιομηχανικού και Εμπορικού Επιμελητηρίου (DIHK) Μάρτιν Βάνσλεμπεν, χαρακτήρισε το σκάνδαλο «βόμβα» και ζήτησε από τη VW να ρίξει άμεσα φως στην υπόθεση, ενώ ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Χονδρεμπορίου, Εξωτερικού Εμπορίου και Παροχής Υπηρεσιών (BGA) Άντον Μπέρνερ, κάλεσε την VW να ξεκαθαρίσει γρήγορα την κατάσταση καθώς «Από αυτό εξαρτάται το αν θα υπάρξουν παράπλευρες απώλειες για την εικόνα των γερμανικών προϊόντων».

Επίσης, ο πρόεδρος του Βαυαρικού Χρηματοπιστωτικού Κέντρου Βόλφγκανγκ Γκέρε προειδοποίησε πως: «η VW θέτει σε κίνδυνο την ανάπτυξη ολόκληρης της γερμανικής οικονομίας και απειλείται η φήμη όλων των γερμανικών εξαγωγών εξαιτίας της εγκληματικής συμπεριφοράς της VW».

Πέραν αυτών οι αναλυτές εκτιμούν ότι: «Τα πρόστιμα θα είναι οδυνηρά» και οι επιπτώσεις του σκανδάλου μακροπρόθεσμες. Βέβαια κάποιοι άλλοι αναλυτές θεωρούν διαχειρίσιμες τις επιπτώσεις της κρίσης στη γερμανική οικονομία, ακόμη κι αν σταματήσουν αιφνιδιαστικά οι εξαγωγές όλων των γερμανικών προϊόντων μόνο στις ΗΠΑ.

Από συμβολική άποψη πάντως,  η υπόθεση τονίζει τη μεγάλη εξάρτηση της γερμανικής οικονομίας από την παραγωγή αγαθών και τις εξαγωγές κάτι που συντελεί ούτως ώστε, όταν κάτι πάει πραγματικά στραβά σε έναν κλάδο της βιομηχανίας, τότε επηρεάζεται ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας της χώρας.

Αυτό γίνεται φανερό και από το ότι, Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ απαιτεί πλήρη διαφάνεια, ενώ ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών Μισέλ Σαπέν ζητεί πανευρωπαϊκή έρευνα.

Όσον αφορά τον όμιλο VW,  πέφτει ραγδαία η μετοχή και η αξία της εταιρείας, η οποία κατέγραψε απώλειες της τάξης των 26 δισ. ευρώ αυτή την εβδομάδα, ενώ κανείς δεν γνωρίζει ακόμα πόσο θα είναι το πρόστιμο που θα επιβληθεί από της ΗΠΑ (φημολογείται πως μπορεί να φτάσει τα 18 δις ευρώ), αλλά και από άλλες χώρες, αφού η εταιρεία ανακοίνωσε προχθές πως η υπόθεση μπορεί να αφορά έως και 11 εκατ. οχήματα παγκοσμίως.

Η VW πάντως με βάση πρόσφατη φημολογία- προσέλαβε το αμερικανικό δικηγορικό γραφείο «Kirkland & Ellis», προκειμένου να τη βοηθήσει στην υπεράσπισή της. Η συγκεκριμένη δικηγορική εταιρεία, το 2010, είχε αναλάβει την υπεράσπιση της BP για την υπόθεση της τεράστιας πετρελαιοκηλίδας στον κόλπο του Μεξικού που προκάλεσε η έκρηξη της πλατφόρμας Deepwater Horizon και στοίχισε τη ζωή 11 ατόμων.

Τέλος, η εταιρεία ανακοίνωσε ότι θα προβλέψει ποσό 6,5 δισ. ευρώ, που θα εγγράψει στο φετινό της παθητικό.

Ολοκληρώνοντας αυτή την ενδελεχή ανασκόπηση του «σκανδάλου VW» να θυμίσουμε μερικές από τις βασικές παραμέτρους του γερμανικού ομίλου που είναι:

• Ο Ferdinand Piech, εγγονός τους Ferdinand Porsche, είναι ένας από τους ανθρώπους με τη μεγαλύτερη επιρροή στην παγκόσμια βιομηχανία αυτοκινήτου, αλλά πρόσφατα απέτυχε να απομακρύνει τον Winterkorn, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα τη δική του αποχώρηση από τη θέση του προέδρου του Δ.Σ.. Αν και δεν ανήκει πλέον στο Δ.Σ. της εταιρείας, ελέγχει μεγάλη μερίδα των μετοχών της  Porsche και έχει συμβάλλει καθοριστικά στην επιτυχία του ομίλου.
• Τα συνδικάτα που διαθέτουν ακόμη δύναμη στη  VW και όπως αναφέρει η Bild, «θα κάνουν καθετί δυνατό στις συνεδριάσεις του Δ.Σ., προκειμένου να διασφαλίσουν ότι το ζήτημα θα ξεκαθαριστεί γρήγορα» και
• Η κυβέρνηση της Κάτω Σαξωνίας που κατέχει ακόμη το βασικό μερίδιο και δύο θέσεις στο 20μελές Δ.Σ.

Νίκος Τσάδαρης