Γυμνασμένη, μορφωμένη, χειραφετημένη και δυναμική, παρά το γεγονός ότι ζούσε σε μια κοινωνία που είχε προκρίνει το συλλογικό παρά το ατομικό.

Όλα γίνονταν εδώ για την επιβίωση και τη διαρκή ενδυνάμωση της πολιτείας. Και ήταν μια πόλη-κράτος τόσο δυνατή που προκαλούσε τον οποιονδήποτε να έρθει να την κατακτήσει!

Παντοδύναμη και… λακωνική, είναι μια κοινωνία που μας άφησε κληρονομιά έννοιες όπως πειθαρχία, γενναιότητα και λιτότητα.

Μας άφησε όμως και μια σχετικά άγνωστη πτυχή της, τον ρόλο της Σπαρτιάτισσας σε όλα αυτά. Μια γυναίκα που τόσο η κοινωνική της θέση όσο και η ίδια η ύπαρξή της δεν είχαν όμοιό τους μέσα στα τραγικά δεδομένα της εποχής.

Συνηθίσαμε να τιμούμε την Αθήνα για όλα, σε όρους πάντως γυναικείας χειραφέτησης η Σπάρτη ήταν πολύ μπροστά. Όχι μόνο από την ξακουστή Αθήνα, αλλά από όλο τον γνωστό τότε κόσμο!

Η Σπαρτιάτισσα ήταν ίση απέναντι στον Σπαρτιάτη σε όρους μόρφωσης και πνευματικής καλλιέργειας. Ήταν μια κοινωνία που τιμούσε τις γυναίκες της όσο και τους πιο ένδοξους πολεμιστές της.

Ο Σπαρτιάτης που πέθαινε ηρωικά στη μάχη είχε την ίδια θέση με τη Σπαρτιάτισσα που πέθαινε στη γέννα: τα ονόματά τους γράφονταν σε επιτύμβιες στήλες έξω από την πόλη. Ώστε όλοι να τους θυμούνται και να τους μνημονεύουν.

Και από δω ξεκινά ο πονοκέφαλος για τους ιστορικούς: Πώς ένα τόσο ακραία απολυταρχικό σύστημα, καταπιεστικό στις περισσότερες εκφάνσεις της ατομικότητας, ήταν τόσο προοδευτικό που να εκχωρήσει τέτοιους βαθμούς ελευθερίας και εκπαίδευσης στη γυναίκα;

Μορφωμένη και πνευματώδης

Οι λιγοστές πληροφορίες που έχουμε για τη Σπαρτιάτισσα χρονολογούνται από περιγραφές μεταξύ Αρχαϊκής και Κλασικής Περιόδου. Όταν όλες οι υπόλοιπες γυναίκες του ελληνικού κόσμου ζουν μια ζωή υπηρετώντας τους άντρες-αφέντες τους, η Σπαρτιάτισσα λειτουργεί ως απόλυτη εξαίρεση.

Ακόμα και η Αθηναία είχε ελάχιστα δικαιώματα, παρά την ολοένα και πιο προοδευτική φύση της πόλης-κράτους. Ίσως έφταιγε το γεγονός ότι η Αθηναία ήταν περιουσιακό στοιχείο του άντρα της και η Σπαρτιάτισσα μεγάλωνε και ελεγχόταν αποκλειστικά από την πολιτεία.

Όσο οι γυναίκες του καιρού της έμεναν σπίτι και λειτουργούσαν το νοικοκυριό, εκείνη γυμναζόταν από κορίτσι για να αποκτήσει αθλητική σιλουέτα. Στα προνόμιά της, ή καλύτερα στις υποχρεώσεις της, ήταν και η μόρφωση.

Οι ιστορικοί αποδίδουν τους πρωτόγνωρους βαθμούς ελευθερίας που απολάμβανε στο γεγονός ότι όλες τις δουλειές στη Σπάρτη τις έκαναν οι είλωτες. Εκεί δηλαδή που στις άλλες πόλεις κάποιος έπρεπε να υφάνει, η Σπαρτιάτισσα ήταν απαλλαγμένη από τέτοια καθήκοντα. Το μόνο της μέλημα, όπως και του Σπαρτιάτη, ήταν να υπηρετούν το κράτος.

Ο άντρας το υπηρετούσε όταν γινόταν καλός στρατιώτης. Η γυναίκα όσο παρέμενε σωματικά ρωμαλέα και απέδιδε υγιείς απογόνους. Ο ατομικισμός υποτασσόταν στο συλλογικό καλό και εδώ ακριβώς βλέπουν πολλοί μελετητές τη βάση για την απαράμιλλη ελευθερία και ισότητα που απολάμβανε η Σπαρτιάτισσα.

Ο Νο 1 ρόλος της οποίας ήταν να δημιουργήσει την επόμενη γενιά πολιτών. Και γι’ αυτό δεν έπρεπε να είναι μόνο σωματικά υγιής, αλλά και νοητικά.

Η ίδια η οργάνωση της κοινωνίας την ενθάρρυνε να παίρνει μέρος σε πνευματικές αναζητήσεις και να είναι κατατοπισμένη στα θέματα που απασχολούσαν και τον άντρα: κρατική πολιτική, νόμους, ανάγνωση, γραφή και μυθολογία.

Η Σπάρτη την ήθελε μάλιστα σε τέτοιο σημείο υπεροχής που να μπορεί να ανταγωνιστεί οποιονδήποτε προκαλούσε τις αθλητικές ικανότητες, το πνεύμα ή τις γνώσεις της. Μεγάλωνε εξάλλου δίπλα στον άντρα, γuμνάζονταν μαζί του και έτρεχαν στους ίδιους αγώνες.

Μόνο στη στρατιωτική αγωγή δεν έπαιρνε μέρος, καθώς ήταν υποχρεωτική μόνο για τα νεαρά αγόρια. Όσο εκείνα ήταν όμως στις παλαίστρες και τα γuμνάσια, τα κορίτσια λάμβαναν επίσημη εκπαίδευση. Ο Ιάμβλιχος παραδέχεται πως «οι Σπαρτιάτισσες ήταν ίσως πολύ μορφωμένες».

Κι αν σήμερα οι ιστορικοί ερίζουν για το αν ίσχυε για όλες τις Σπαρτιάτισσες ή αποκλειστικά για τα κορίτσια της άρχουσας τάξης, είναι κάτι παραπάνω από σίγουρο πως η γυναίκα της Λακεδαιμονίας μπορούσε να διαβάζει, να γράφει και να συμμετέχει ισότιμα σε συζητήσεις των αντρών.

Οι Αθηναίοι τρόμαζαν εξάλλου από το πνεύμα και την ευστροφία τους και τα ανεκδοτολογικά περιστατικά που μας έχουν αφήσει οι αρχαίοι συγγραφείς δεν χωρούν αμφιβολία.

Ένα τέτοιο μας έχει παραδώσει ο Πλούταρχος στα «Αποφθέγματα Λακωνικά», για κάποιον που ειρωνεύτηκε τις γυναίκες της Σπάρτης, μόνο και μόνο για να εισπράξει την πληρωμένη απάντηση της Γοργώς, της γυναίκας του Λεωνίδα: «Κυριαρχούμε στους άντρες μας γιατί είμαστε οι μόνες που γεννάμε άντρες»!

Ήταν όμως και το άλλο, πως σε μια κοινωνία μορφωμένων γυναικών ο βαθμός εκλέπτυνσης του πνεύματός τους γινόταν ολοένα και μεγαλύτερος.

Η μητέρα Σπαρτιάτισσα παρέδιδε κατ’ οίκον μαθήματα στη μικρή και την έβαζε μετά να διαγωνιστεί τα αγόρια σε συζητήσεις που γίνονταν δημοσίως σε γιορτές και θρησκευτικές εκδηλώσεις.

Χειραφετημένη και ελεύθερη

Όσο οι υπόλοιπες Ελληνίδες ήταν υποχρεωμένες να φορούν κορσέδες και στενές ζώνες, για να τονίζουν τη θηλυκότητά τους, ντυμένες μέσα σε περίτεχνα φορέματα που ύφαιναν οι ίδιες, οι Σπαρτιάτισσες κυκλοφορούσαν σχεδόν γuμνές.

Εκεί δηλαδή που για τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο ήταν ταμπού να δείχνει η γυναίκα οποιοδήποτε σημείο της σιλουέτας της, η Σπαρτιάτισσα έριχνε απλώς πάνω της έναν κοντό χιτώνα. Αφήνοντας τα πόδια της εντελώς ακάλυπτα.

Οι Αθηναίες τις κατηγορούσαν ακριβώς γι’ αυτό, γιατί έδειχναν τους γοφούς τους στους άντρες. Εκείνες όμως γuμνάζονταν καθημερινά, έτρεχαν, πάλευαν και πετούσαν τον δίσκο και το ακόντιο. Μέσα σε τόσο έντονη σωματική άσκηση δεν είναι δύσκολο να δει κανείς γιατί δεν φορούσαν πλουμιστά γυναικεία ενδύματα.

Ο Πλούταρχος παρατηρεί σχετικά (στον «Βίο του Λυκούργου»): «Η γύμνωση των παρθένων δεν είχε τίποτε το αισχρό, διότι υπήρχε ντροπή, αλλά έλειπε η ακολασία». Αντίστοιχα λίγα ενδύματα φορούσαν και οι άντρες εξάλλου και δεν έκανε σε κανέναν εντύπωση το γεγονός. Παρά μόνο στους έξω.

Η κοινωνικοποίηση και το φλερτ ήταν άλλωστε άγνωστες λέξεις για την καθημερινότητα των Σπαρτιατών, μόνο σε περιόδους θρησκευτικών εκδηλώσεων επιτρέπονταν τέτοια πράγματα.

Οι άντρες διέμεναν εξάλλου στους στρατώνες μέχρι να ολοκληρώσουν την τριανταετή στρατιωτική υποχρέωσή τους απέναντι στην πολιτεία. Ακόμα κι έτσι όμως η κοινωνία περίμενε πως άντρες και γυναίκες θα βρίσκονταν και θα συνευρίσκονταν eρωτικά στα κρυφά, απολαμβάνοντας τη ζωή τους ως αντρόγυνο.

Υπήρχε μάλιστα και νόμος που τους τιμωρούσε αν δεν το έκαναν…

Γάμος και σeξ

Μια καλή ένδειξη για τον βαθμό ισοτιμίας και αυτονομίας που απολάμβανε η Σπαρτιάτισσα είναι το γεγονός ότι οι γάμοι στην αρχαία Σπάρτη είναι κατά βάση συναινετικοί! Η ένωση του άντρα και της γυναίκας είναι αποκλειστικά προσωπική τους υπόθεση. Ούτε οικογενειακά συμφέροντα, ούτε γονείς και συνοικέσια.

Υπήρχαν φυσικά και πάλι κάποιες προϋποθέσεις, ο βαθμός ελευθερίας ωστόσο στην επιλογή συντρόφου δεν είχε δεύτερό του σε ολόκληρο τον αρχαϊκό κόσμο.

Η Σπαρτιάτισσα παντρευόταν στα 18 της συνήθως έναν Σπαρτιάτη κοντά στα 30 του. Κι αυτό εξηγείται, μόνο μετά τα 30 είχε ο άντρας δικαίωμα στην κρατική παροχή κλήρου, ώστε να φτιάξει το σπιτικό του με τη γυναίκα της αρεσκείας του.

Αν η ηλικιακή διαφορά ακούγεται μεγάλη, στην Αθήνα πάντρευαν με συνοικέσια τα κορίτσια στα 14 τους με άντρες πολύ μεγαλύτερους.

Το 30 ήταν κάτι σαν ανώτατο όριο για τον άντρα της Σπάρτης, κινδύνευε να τιμωρηθεί αν παρέμενε εργένης, άχρηστος δηλαδή σε όρους αναπαραγωγής και διαιώνισης της πόλης του. Η 30ετής θητεία του άντρα σήμαινε συνήθως πως ο γάμος ήταν σύντομος και το ζευγάρι θα έμενε χωριστά, καθώς εκείνος έπρεπε να επιστρέψει στο στρατόπεδο.

Έμπαινε όμως κρυφά το βράδυ στο πατρικό της νύφης και οι γονείς της έκαναν ότι δεν βλέπουν. Αν τον έπιαναν όμως να λείπει από τον στρατώνα του, τον τιμωρούσαν και μάλιστα παραδειγματικά!

Και ο Πλούταρχος και ο Ξενοφώντας (στο «Λακεδαιμονίων Πολιτεία») μας λένε πως αυτό το μοντέλο ζωής κρατούσε φρέσκο τον πόθο και τον έρωτά τους και έβαζε φωτιά στα σεντόνια.

Μόνο σε γιορτές κοιμόταν μαζί το αντρόγυνο, κάποιες φορές τον χρόνο δηλαδή. Ο Πλούταρχος μάς λέει πως παρά τα κρατικά κίνητρα για γάμο και τεκνοποίηση, ο Σπαρτιάτης εμφανιζόταν διστακτικός να παντρευτεί. Γιατί, μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Προίκες πάντως και γαμήλια ξεφαντώματα ήταν ανήκουστα πράγματα για την κοινωνία των Λακεδαιμονίων.

Το καλύτερο όλων: Η Σπαρτιάτισσα μπορούσε να έχει περιουσία

Η νομοθεσία του Λυκούργου, που εκχώρησε όλα αυτά τα προνόμια στη Σπαρτιάτισσα, έλαβε ιδιαίτερη μέριμνα για τη σημαντικότερη πτυχή της χειραφέτησης κάποιου: το δικαίωμα στην περιουσία.

Η Σπαρτιάτισσα μπορούσε να έχει ιδιοκτησία γης, όλα τα οικονομικά εφόδια για να ζει την οικογένειά της δηλαδή και να λειτουργεί ακόμα και ως κεφαλή της. Παρά το γεγονός ότι αυτή η πτυχή δεν συγκεντρώνει την ιστορική συναίνεση, η πηγή της αμφιβολίας ωστόσο δεν είναι το ίδιο το δικαίωμα κατοχής γης από τη γυναίκα, αλλά το πόσο έλεγχο και κυριότητα είχε γενικά ο σπαρτιάτης πολίτης στη γη του.

Μελετώντας κανείς τους «Παράλληλους Βίους» του Πλουτάρχου, το εδάφιο για τον Λυκούργο, ο ιστορικός ισχυρίζεται πως η γη περνούσε ιστορικά από άντρα σε άντρα απόγονο. Όταν ο άντρας όμως απουσίαζε, είτε στον πόλεμο είτε ήταν νεκρός είτε δεν υπήρχε απόγονος να τον διαδεχτεί, η περιουσία περνούσε στη γυναίκα. Και έμενε σε αυτή μέχρι να ξαναπαντρευτεί ή να αποκτήσει αγόρι.

Ο Αριστοτέλης αποδίδει μάλιστα καθαρά τις αποτυχίες της Σπάρτης στα αναρίθμητα δικαιώματα, τον πλούτο και την επιρροή που είχε η Σπαρτιάτισσα στο κράτος, τη γη και τη διοίκηση! Είναι πολύ πιθανό η Σπαρτιάτισσα να μπορούσε να κληροδοτήσει τη γη της όπου ήθελε, κάτι πραγματικά ανήκουστο για αρχαία κοινωνία.

Ξέρουμε επίσης ότι όπου υπήρχε προίκα, η γυναίκα είχε στην ιδιοκτησία της τη μισή, εκεί που η αθηναία κόρη είχε δικαίωμα μόλις στο 1/6 της. Αυτό που δεν ξέρουμε είναι αν η πολιτεία παρέμενε ουσιαστικά ο μόνος νόμιμος ιδιοκτήτης όλης της γης.

Η Σπαρτιάτισσα ήταν το πραγματικό αφεντικό του σπιτικού και έτσι ακριβώς την ήθελε η κοινωνία. Ο άντρας περνούσε τη ζωή του στη σπαρτιατική αγωγή και τον πόλεμο και κάποιος έπρεπε να μένει πίσω να φροντίζει το νοικοκυριό. Αλλά και να κρατά τα ηνία των ειλώτων. Και αυτός ο κάποιος έπρεπε έτσι να είναι δυνατός. Η γυναίκα δηλαδή.

Η Σπαρτιάτισσα περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της χωρίς τον άντρα στο πλευρό της. Εκείνος, αν ήταν τυχερός και ζούσε ακόμα, θα ολοκλήρωνε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις κοντά στα 40 του. Ως τότε η γυναίκα είχε πολλά να σκεφτεί και να ασχοληθεί και έπρεπε να ήταν ιδιαιτέρως δυναμική για να διαχειριστεί την περιουσία, το σπιτικό της και τους δούλους της.

Μόνο από τη Σπάρτη έχουμε ακούσει παραδείγματα γυναικών που έκαναν μεγάλες περιουσίες, ακριβώς γιατί διαχειρίστηκαν σωστά τη γη που είχαν στην κατοχή τους. Ο Αριστοτέλης μια φορά τις κατηγορεί (στα «Πολιτικά») γιατί έφτασαν να κατέχουν «σχεδόν τα δύο πέμπτα της χώρας, δηλαδή της εγγείου ιδιοκτησίας»!

Ποιος και γιατί τις κατασυκοφάντησε

Ήταν μετά την ταπεινωτική ήττα των Σπαρτιατών στα Λεύκτρα το 371 π.Χ., με τον αντρικό πληθυσμό να έχει συρρικνωθεί σημαντικά και τους είλωτες να εξεγείρονται διαρκώς, που η σπαρτιατική κοινωνία θα άρχιζε να αντιμετωπίζει πιο κυνικά τις γυναίκες.

Με το κράτος αποδυναμωμένο και εκείνους ταπεινωμένους, οι άντρες πείστηκαν πως ήταν ο κεφαλαιώδης ρόλος που διαδραμάτιζε κοινωνικά η γυναίκα αυτός που έφταιγε για όλα τα δεινά της πόλης.

Και η κριτική του Αριστοτέλη εναρμονίζεται με τις τρέχουσες απόψεις των Σπαρτιατών, που έφτασαν να θεωρούν πως όχι μόνο το δικαίωμα ιδιοκτησίας των γυναικών, αλλά και η ίδια η ανώτερη μόρφωσή τους ήταν πρόβλημα.

«Έπειτα η ελευθεριότητα των γυναικών είναι βλαβερή και για το στόχο του πολιτεύματος και για την ευδαιμονία της πόλης», γράφει χαρακτηριστικά ο σταγειρίτης φιλόσοφος στα «Πολιτικά» του.

Οι γυναίκες στη Σπάρτη, κατά τον Αριστοτέλη, είχαν τόσα δικαιώματα που υπήρχε πλέον ζήτημα νομοθετικής ρύθμισης για την ισότητα των δύο φύλων.

Για την εξίσωση του άντρα με τον ρόλο της γυναίκας εδώ! Και έφτασε μάλιστα να ισχυριστεί πως «ενώ τις γυναίκες, λένε, προσπάθησε βεβαίως ο Λυκούργος να τις υπαγάγει στους νόμους, όταν όμως αυτές εναντιώθηκαν, αναγκάστηκε να υποχωρήσει».

Το κύρος, η ελευθερία και η μόρφωσή της θεώρησε ο Αριστοτέλης πως ευθύνονται αποκλειστικά για την πτώση της Σπάρτης και του πολιτισμού της. Ειδικά η απαράμιλλη ανεξαρτησία της του καθόταν στον λαιμό, θεωρούσε πως ήταν μόνο πηγή κινδύνων και συμφορών.

Και κάποιοι δυστυχώς τον άκουσαν πολύ προσεκτικά, καθώς το πνεύμα του έπαιξε καταλυτικό ρόλο στον ελληνικό κόσμο.

Μέχρι να ξεκινήσει η περίοδος που ονομάστηκε ελληνιστικοί χρόνοι, η Σπαρτιάτισσα απαγορευόταν να μάθει γράμματα! Έπρεπε να φτάσουμε στα χρόνια του Κλεομένη Γ’ για να αναβιώσει το γυναικείο δικαίωμα στη μόρφωση, μέχρι τότε όμως η Σπάρτη ήταν μια εντελώς διαφορετική κοινωνία…

ellada

Newsorama.

Πώς περνούσαν τη μέρα τους οι κάτοικοι της αρχαίας Ελλάδας;

Τι διαφορετικό έκανε ένας δούλος στα μεταλλεία από έναν στόλαρχο; Η σύζυγος του αθηναίου πολίτη από έναν οπλίτη; Η εταίρα από έναν λαθρέμπορο σύκων;

Ας πάμε λοιπόν ένα ταξίδι στον χρόνο για να προσγειωθούμε στην Αθήνα του 416 π.Χ., όταν η πόλη-κράτος αριθμούσε 30.000 κατοίκους.

Όπως παρατηρεί μάλιστα ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Φίλιπ Μάτιτζακ, «σε καμία άλλη περίοδο της ιστορίας δεν υπήρξε μεγαλύτερη συγκέντρωση μεγαλοφυϊών ανά τετραγωνικό μέτρο»!

Ο Φίλιπ Μάτιτζακ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και αυθεντία στην αρχαία ιστορία. Έχει στο ενεργητικό του περισσότερα από 20 βιβλία και έχει ασχοληθεί ιδιαιτέρως με την ιστορία των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων.

Οι εκδόσεις Οξύ κυκλοφόρησαν πέρυσι στα ελληνικά τα διάσημο σύγγραμμά του «24 ώρες στην αρχαία Αθήνα», όπου ανασυγκροτεί ο ακαδημαϊκός μελετητής πολλές εικόνες από την καθημερινότητα των σπουδαίων προγόνων μας.

Από τον φρουρό του ναού και τις δούλες που παίζουν θέατρο ως τον γιατρό που εξετάζει, τον τριήραρχο που επιθεωρεί το καράβι του και τον αγγειογράφο που αρχίζει ένα νέο έργο, ξεδιπλώνεται γλαφυρά η άγνωστη ζωή των αρχαίων Ελλήνων.

Στις σελίδες του ζωντανεύουν ακόμα ο προπονητής της πάλης, η μάγισσα με τα μαντζούνια της, η ιχθυοπώλης που στήνει τον πάγκο της, η σύζυγος στο πονηρό ραντεβού με τον εραστή της, ο βουλευτής που κάνει το μεσημεριανό του διάλειμμα, ο δρομέας που ξεκινά για τη Σπάρτη, ο πολεοδόμος που καταθέτει και άλλα πολλά.

Ακόμα για τον κατάσκοπο της Σπάρτης στην Αθήνα μάς μιλά και για τον λαθρέμπορο σύκων που κανονίζει την παράνομη μεταφορά της πραμάτειας του.

Η αφήγησή του τοποθετείται χρονικά στο μέσο του πολέμου που θα δώσει τέλος στον χρυσό αιώνα της Αθήνας, φέρνοντάς μας σε επαφή με τον μέσο αθηναίο πολίτη. Ακόμα και οι προβεβλημένοι άντρες της πόλης και οι αξιωματούχοι δεν παύει εξάλλου να έχουν καθημερινές ανησυχίες και μελήματα να φροντίσουν.

Ο Φίλιπ Μάτιτζακ κάνει κάτι πραγματικά καινούριο. Την ώρα δηλαδή που οι αρχαίοι συγγραφείς εμφανίζουν απλούς πολίτες μόνο όταν αλληλεπιδρούν με τις μεγάλες προσωπικότητες της Αθήνας, εκείνος παρουσιάζει αντιθέτως τους σημαντικούς Αθηναίους μόνο μέσω των συναντήσεών τους με τον απλό άνθρωπο.

Η μελέτη του δεν είναι φυσικά αυθαίρετη, καθώς βασίζεται στην αρχαία γραμματεία, την ανασύνθεση αρχαιολογικών ευρημάτων και τις παραδεδομένες ιστορικές μελέτες.

Την άνοιξη του 416 π.Χ. λοιπόν, στο εξαετές διάλειμμα του Πελοποννησιακού Πολέμου που εγκαινίασε η Νικίειος Ειρήνη το 421 π.Χ., η Αθήνα άντεξε τις επανειλημμένες επιθέσεις των Σπαρτιατών και έμοιαζε πιο δυνατή από ποτέ. Αλίμονο, κάτω από τις παραινέσεις του Αλκιβιάδη, η πόλη-κράτος σχεδιάζει την παράτολμη εισβολή στη Σικελία, που θα έδινε τέλος στην πρόσκαιρη κατάπαυση των εχθροπραξιών.

Όσο γίνονταν αυτά σε επίπεδο κεντρικής πολιτικής, ο συνηθισμένος αθηναίος πολίτης είχε μια ζωή να ζήσει. Μια καθημερινότητα που δεν χαρίζεται σε κανέναν. Για να δούμε λοιπόν τι έκαναν κάποιοι Αθηναίοι όσο οι πολιτικοί και στρατηγοί τους εξύφαιναν νέα σενάρια πολέμου…

Ο γιατρός εξετάζει την ιέρεια

Τον Φοίκο τον γιατρό τον ξύπνησαν μαύρα μεσάνυχτα και αυτή τη φορά ήταν οι φρουροί του Ναού της Αθηνάς στην Ακρόπολη. Μια από τις ιέρειες της Αθηνάς Πολιάδος αρρώστησε ξαφνικά και ο γιατρός φοβάται τα χειρότερα. Ο θάνατος μιας ιέρειας είναι από μόνος του ένα φριχτό γεγονός, πόσο μάλλον που εδώ μιλάμε και για ένα 11χρονο κορίτσι.

Είναι μια από τις Αρρηφόρους, «αυτές που μεταφέρουν μυστικά», και ανήκουν στις πιο αριστοκρατικές οικογένειες της πόλης. Ζούσαν άλλωστε στο Ερέχθειο, σε ένα από τα πλέον περίβλεπτα μέρη της Ακρόπολης.

Ο γιατρός διαβεβαιώνει τους ανήσυχους γονείς πως έχει ήδη έναν βοηθό του σε επιφυλακή. Αν δεν μπορεί να κάνει τη διάγνωση ή αν η υπόθεση είναι σοβαρή, θα τον στείλει να φωνάξει τον καλεσμένο του από την Κω, κάποιον Ιπποκράτη, που λένε πως είναι μεγάλος γιατρός.

Ο ναός είναι ανάστατος. Η αρρώστια της ιέρειας μόνο μικρό πράγμα δεν είναι για την πόλη. Ο Φοίκος τη βοηθά να ανακτήσει τις αισθήσεις της και κάνει μια από τις γρηγορότερες διαγνώσεις της καριέρας του. Κατόπιν βγαίνει να ενημερώσει το μικρό πλήθος που καρδιοχτυπά έξω από το δωμάτιο:

«Δεν κινδυνεύει πια. Σε μια-δυο μέρες θα έχει αναρρώσει πλήρως. Μέχρι τότε, συνιστώ πολύ νερό και ξάπλα στο κρεβάτι. Δώστε της και λίγο χυλό, αν αντέχει το στομάχι της. Το κορίτσι εξαγνίστηκε και η κρίση πέρασε». «Εξαγνίστηκε; Κακό πνεύμα ήταν;», ρωτά ανήσυχη η μητέρα της.

Ο Φοίκος παραμένει σιωπηλός, καθώς ξέρει αλλά πώς να πει δημοσίως; Πιάνει παραμάσχαλα τον διοικητή της φρουράς του ναού και πάνε παράμερα. «Καλύτερα να μη μαθευτεί η ασθένεια του κοριτσιού», του λέει ο γιατρός, «και πρέπει να πεις μια κουβέντα στους άντρες σου».

«Θέλεις να ψάξουμε την Ακρόπολη μπας και κρύβεται ακόμα κάπου ο μάγος;», τον ρωτά ο αξιωματούχος. «Ποιος μάγος;», ρωτά ο γιατρός. «Αυτός που προκάλεσε την κατάληψη του κοριτσιού από το πνεύμα», απαντά ο φρούραρχος.

«Όχι», του λέει ο γιατρός, «θέλω να μάθω πώς έπεσε στα χέρια της αυτό». Και του δείχνει το μικρό φλασκί από ακατέργαστο δέρμα, αυτό που έχουν οι στρατιώτες για το κρασί τους…

Ο προπονητής ετοιμάζεται για το μάθημα της πάλης

Ο Αρίστωνας ξεκινά πάντα το μάθημά του υπενθυμίζοντας σε όλους πόσο σημαντική υπόθεση είναι για την Αθήνα η σωματική άσκηση. Του αρέσει να τους λέει την ιστορία με τον Σωκράτη που επέπληξε έναν φίλο του, τον Επιγένη, επειδή ήταν αγύμναστος.

Η Αθήνα διαθέτει τρία αξιόλογα γυμναστήρια, την Ακαδημία, το Λύκειο και το Κυνόσαργες, και ο Αρίστωνας δουλεύει στο πρώτο. Είναι χτισμένα όλα τους έξω από τα τείχη της πόλης, καθώς οι παλαίστρες και τα αγωνίσματα του στίβου θέλουν τον χώρο τους.

Η Ακαδημία και το Λύκειο είναι αποκλειστικά για τα παιδιά των πολιτών, ενώ στο Κυνόσαργες φοιτούν τα παιδιά μεικτής καταγωγής και τα νόθα. Τα γυμναστήρια δεν είναι εξάλλου προσθήκες στα σχολεία, αλλά τα ίδια τα σχολεία. Εκεί μαθαίνουν πάλη, μουσική, χορό και γραμματική, εκεί γίνονται και οι επιστημονικές συζητήσεις και οι φιλοσοφικές διαμάχες.

Ο Αρίστωνας είναι τρίτος τη τάξει στο γυμναστήριο. Πίσω από τον γυμνασιάρχη δηλαδή, το ευκατάστατο αφεντικό του γυμναστηρίου που πληρώνει τα πάντα από την τσέπη του, και τον παιδοτρίβη, πρώην αθλητή που είναι πια επιφορτισμένος με τις ασκήσεις και το διαιτολόγιο των νεαρών αγοριών.

Ο γυμναστής ορίζει τα ζευγάρια της πάλης, είναι ο εκπαιδευτής που επιβλέπει τις ασκήσεις που αναθέτουν οι παιδοτρίβες. Σήμερα τον απασχολεί ξανά ο Αριστοκλής, ένας μυώδης νέος με ηράκλειους ώμους που δεν έχει δίκαιο ταίρι στην πάλη. Δεν μπορεί να τον αποκλείσει όμως από την παλαίστρα, καθώς οι γονείς του είναι ισχυροί ευγενείς.

Κι έτσι σήμερα αποφασίζει να τον αντιμετωπίσει ο ίδιος! Υπήρχαν εξάλλου εποχές που ο Αρίστωνας ήταν φημισμένος παλαιστής στη γενέτειρά του, το Άργος. Μετά σκέφτεται βέβαια πως κάτι τέτοιο δεν θα ήταν αποδεκτό, κι έτσι θα βάλει έναν μεγαλύτερο ηλικιακά νέο να παλέψει με τον «Πλάτωνα», όπως λένε τον Αριστοκλή.

«Πλάτων» σημαίνει εξάλλου «ευρύς», ένα συνηθισμένο παρατσούκλι για ρωμαλέους νέους. Και ο Αριστοκλής είναι τόσο ρωμαλέος που όλοι τον ξέρουν ως Πλάτωνα. Ο οποίος δεν είναι μόνο εξαιρετικά δυνατός, αλλά και εξαιρετικά ταλαντούχος. Ακολουθεί άλλωστε κατά γράμμα την επιταγή του δασκάλου του, του Σωκράτη, πως έχεις καθήκον απέναντι στον εαυτό σου να είσαι όσο το δυνατόν πιο υγιής σωματικά και πνευματικά.

Μετά την πάλη, ακολουθεί η μουσική. Ο Πλάτωνας δεν τα πάει τόσο καλά εδώ. Έχει μάλλον αδύναμη και κακόηχη φωνή. Κανείς δεν μπορεί να είναι τέλειος σε όλα, σκέφτεται ο Αρίστωνας με μειδίαμα για το ταλαντούχο αυτό αγόρι που επιδεικνύει ζήλο και σοβαρότητα σε όλες τις σωματικές και πνευματικές ασκήσεις…

Ο λαθρέμπορος κανονίζει μια παρτίδα σύκων

Ο Γαίρεστος ο γεωργός μπαίνει στο σκοτεινό καταγώγιο της Φαναγόρας στον Πειραιά, έχοντας επιστρέψει μόλις από τον δεντρόκηπό του. Όχι για να μεθύσει αυτή τη φορά, ούτε για να παίξει ζάρια. Αλλά για να περάσει απαρατήρητος. Ο άνθρωπος που ήρθε να συναντήσει είναι ήδη εδώ, ο Ναυσιγένης, και κάθεται στη γωνιά. Και τον συνοδεύει ένας μεγαλόσωμος, αγριωπός ναυτικός.

Η συνάντηση πρέπει να γίνει με κάθε προφύλαξη. Αν τους δει κάποιος μαζί, θα αρχίσει να υποπτεύεται την μπίζνα τους. Τι δουλειά έχει άλλωστε ένας καλλιεργητής σύκων με έναν ναυτικό αν όχι λαθρεμπόριο; Και το λαθρεμπόριο των πάντα αγαπημένων για τους Αθηναίους σύκων είναι κάτι που δεν παίρνουν αψήφιστα.

«Το φορτίο θα είναι το συνηθισμένο;», τον ρωτά συνωμοτικά ο γηραλέος ναυτικός, που μένει δυο θάλασσες πιο πέρα και δεν συγχρωτίζεται συνήθως με Αθηναίους. «Ένα πέμπτο φρέσκα και τα υπόλοιπα αποξηραμένα;».

O Ναυσιγένης δεν έχει εύκολο έργο. Πρέπει να μεταφέρει το εξαιρετικά ευαίσθητο φορτίο διασχίζοντας το Αιγαίο και μετά να πάει κατευθείαν στην αγορά στην Κύζικο. Αν του τύχει ένας αντίθετος άνεμος, ολόκληρος ο θησαυρός στο αμπάρι του θα σαπίσει. Όσο πιο φρέσκα είναι τα σύκα τόσο περισσότερο κρατάνε. Κι όταν λέει φρέσκα ο Ναυσιγένης, εννοεί ότι έχουν μαζευτεί τη μέρα που θα σαλπάρει. Κι έτσι θα αντέξουν καμιά βδομάδα το πολύ.

Τα φρέσκα σύκα Αττικής είναι εκλεκτή λιχουδιά ακόμα και μέσα στην ίδια την Αθήνα. Η μεταφορά των σύκων του Γαίρεστου στη «Νηρηίδα», που είναι αγκυροβολημένη στο λιμάνι, είναι εύκολη υπόθεση. Ο Γαίρεστος έχει γεμίσει εδώ και μήνες ένα σωρό βαρέλια με αποξηραμένα σύκα σε ένα κρυφό υπόγειο κάτω από την αποθήκη του στο κτήμα.

Θυμάται και καταριέται όμως ξανά τους Σπαρτιάτες, που έκοψαν τα αγαπημένα του δέντρα κατά τον τελευταίο πόλεμο. Δέντρα που έδωσα φαΐ στον πατέρα και τους προγόνους του. Και τα αφάνισαν όλα οι Σπαρτιάτες στο καταστροφικό πέρασμά τους.

Τώρα όμως είναι ώρα για δουλειές. Ο Ναυσιγένης θα πληρώσει μετρητά μόλις παραλάβει το εμπόρευμα. Ο Γαίρεστος θα πληρωθεί αυτή τη φορά με ελληνικά νομίσματα από ατόφιο ασήμι, τις αττικές γλαύκες.

Γαίρεστος και Ναυσιγένης λογομάχησαν όμως για τον πόλεμο. «Αν δεν συμπαθείς τους ξένους, τότε γιατί μου πουλάς τα σύκα σου; Και μάλιστα ενώ είναι παράνομο;», αντεπιτέθηκε ο ναυτικός από τον Εύξεινο. Το ζήτημα είναι λεπτό για τον Γαίρεστο. Έγινε βλέπετε λαθρέμπορος επειδή χρεώθηκε για να φτιάξει ξανά τον δεντρόκηπό του και δεν έλαβε καμία βοήθεια από την αθηναϊκή πολιτεία.

Ο Ναυσιγένης θα πάει αύριο στο σπίτι του Γαίρεστου, όσο εκείνος είναι στο κτήμα του. Του έχει φυλάξει δυο σακιά στην αποθήκη του για να τα εξετάσει ο ναυτικός και να καθοριστεί η τιμή τους. Η «Νηρηίδα» θα σαλπάρει κατόπιν ένα από τα επόμενα βράδια για την αμμώδη ακτή του Φαλήρου και εκεί θα τον περιμένει ο γεωργός με τα βαρέλια του.

Ένα σημαντικό ποσό σε ασημένια νομίσματα θα αλλάξει χέρια. Ακόμα κι αν τους δει κάποιος στην ακτή, θα είναι πιθανότατα κάποιος σαν και του λόγου τους. Κάποιος κατεστραμμένος αγρότης που εμπορεύεται λαθραία το εμπόρευμά του. Και κανείς δεν καταδίδει κανέναν. Κανείς δεν θέλει τη ρετσινιά του καταδότη.

Όσοι το κάνουν αποκαλούνται άλλωστε «συκοφάντες», μια λέξη που βγήκε ακριβώς για να περιγράψει όσους κατέδιδαν τους λαθρέμπορους σύκων. Κανείς δεν θέλει να λέγεται συκοφάντης…

ellada

Newsorama.

Σήμερα έχουμε το Facebook να ξεκατινιαζόμαστε, να βγάζουμε εσώψυχα και να χύνουμε χολή, λες και η κοινωνική δικτύωση είναι εδώ για να λειτουργεί καθαρτήρια.

Κι έτσι ακριβώς πρέπει να προσλάβουμε και τις πινακίδες με τις κατάρες του αρχαίου κόσμου, σαν Facebook posts που υπήρχαν παντού, αφορούσαν τους πάντες και τις συναντούσες ακόμα και στα πιο απίθανα σημεία!

Άλλες εσκεμμένα θολές κι άλλες ανατριχιαστικά ξεκάθαρες, αυτές οι κατάρες είχαν πολλούς λόγους γέννησης, αν και οι συνηθέστεροι ήταν πολιτικοί, οικονομικοί και αισθηματικοί. Άλλες ήταν απλές παραγγελιές για εκδίκηση και θεϊκή δικαιοσύνη και άλλες πάλι περίπλοκες στρατηγικές για πόνο και ανείπωτα δεινά.

Αυτές οι πινακίδες ήταν θα λέγαμε ένας ιδιαίτερος πυλώνας της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας, γιατί ναι, πού αλλού θα γεννιόνταν κι αυτή η συνήθεια; Οι απαρχές της κατάρας είναι καλά ριζωμένες στην αρχαιοελληνική παράδοση.

Τι περιλάμβαναν όμως οι δαιμονικές αυτές επικλήσεις;

Η απλή κατάρα περί… πέους

Μια από τις καλύτερα σωζόμενες πινακίδες για τον συγκεκριμένο και αγαπημένο τύπο κατάρας μάς έρχεται από την Αμαθούντα, την πόλη-κράτος της Κύπρου. «Ας πονάει το πέος σου όταν κάνεις έρωτα», αυτό γράφει η εγχάρακτη πάνω σε μολύβδινη πινακίδα κατάρα που ήρθε στο φως το 2008 σε ανασκαφή στο αρχαίο βασίλειο της νότιας ακτής του νησιού.

Οι κατάρες στην προχριστιανική Ελλάδα

Παρά την έλευση του χριστιανισμού, πολλές παγανιστικές δοξασίες και λατρείες επιβίωσαν για αρκετούς αιώνες, κι έτσι δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο να επικαλούνται οι Έλληνες τους παλιούς θεούς όταν ήθελαν να τακτοποιηθεί ένα ζήτημα που ο νέος θεός δεν ενέκρινε.

Κι εδώ, μας λένε οι ακαδημαϊκοί, η κατάρα ήταν ίσως ο προνομιακός χώρος απ’ όπου τρύπωναν οι παλιές παραδόσεις μέσα στο νέο λατρευτικό πλαίσιο. Οι παλιότερες πινακίδες με κατάρες χρονολογούνται από τον 5ο αιώνα π.Χ. και έχουμε βρει ακόμα και κατάρες του 7ου αιώνα μ.Χ., όταν ο χριστιανισμός είχε εδραιωθεί για τα καλά δηλαδή στον ελλαδικό χώρο.

Η Ελλάδα ήταν ιδιαιτέρως γνωστή στον αρχαίο κόσμο για την παράδοση της κατάρας, η οποία πέρασε και στον ρωμαϊκό πολιτισμό, τόσο στη δημοκρατική όσο και την αυτοκρατορική του περίοδο. Από κει εξαπλώθηκε μάλιστα στα πέρατα του γνωστού κόσμου, φτάνοντας ακόμα και στη Βρετανία.

Οι αρχαιολόγοι ξέρουν καλά πόσο διαδεδομένο έθιμο ήταν αυτές οι πινακίδες, το περιεχόμενο των οποίων αφηνόταν στη φαντασία του συντάκτη και τον βαθμό της μήνης του. Και περιείχαν τα πάντα, από επικλήσεις θεών για να καταστραφεί ή να πεθάνει κάποιος μέχρι και συγκεκριμένες οδηγίες για το τι ακριβώς να πάθει. Όπως με το πέος που λέγαμε πριν.

Οι θεοί που επικαλούνταν οι πρόγονοί μας όταν ήταν να ρίξουν τις κατάρες τους ήταν συνήθως οι χθόνιοι του Κάτω Κόσμου, όπως ο Άδης, η Περσεφόνη και ο Ερμής. Δεν ήταν μάλιστα καθόλου ασυνήθιστο να δέονται και σε θεούς άλλων παραδόσεων, όταν αυτοί κρίνονταν καταλληλότεροι να ολοκληρώσουν με επιτυχία την κατάρα.

Οι αρχαίοι πολιτισμοί αλληλεπιδρούσαν πολύ μεταξύ τους και υπήρχε μια ακαθόριστη ροή θεϊκών οντοτήτων. Τον Όσιρι, ας πούμε, δεν τον επικαλούνταν μόνο οι Αιγύπτιοι, αλλά και οι Έλληνες, όταν παραείχαν ζαλίσει προφανώς τον Άδη.

Οι περισσότερες αρχαιοελληνικές κατάρες που έχουμε στα χέρια μας είναι χαραγμένες σε φύλλα μολύβδου, μια παράδοση που πέρασε αυτούσια στον ρωμαϊκό κόσμο. Ξέρουμε πάντως πως υπήρχαν κι άλλες κατάρες που ήταν γραμμένες σε περγαμηνές και κέρινες πλάκες και χώνονταν με προσοχή και προφύλαξη στις χαραμάδες των εξωτερικών τοίχων του σπιτιού του θύματος.

Το να έρθει εξάλλου τόσο κοντά η κατάρα στο θύμα ήταν ένα από τα αποφασιστικά βήματα που έκριναν την επιτυχία της. Όταν μάλιστα επρόκειτο για κατάρα που ήταν να βλάψει τον ανδρισμό ή τη σeξουαλικότητα κάποιου, τότε συνάμα στον υποχθόνιο θεό που επικαλούνταν υπήρχε και κάποια θεότητα γονιμότητας ή έρωτα, όπως η Αφροδίτη ή ο Έρως. Ακόμα και την Ίσιδα προσφωνούσαν εδώ οι προγονοί μας (ή την Αθώρ, την αιγύπτια Αφροδίτη) για να πάθουν κακό τα γεννητικά όργανα του εχθρού τους.

Ένα τέτοιο περιβόητο παράδειγμα σeξουαλικής κατάρας μάς έρχεται από έναν άντρα ονόματι Παυσανία (όχι ο περιηγητής), ο οποίος θέλοντας για τον εαυτό του μια γυναίκα, τη Σύμη, την καταριέται να μην μπορεί να προσευχηθεί στην Αθηνά και να της γυρίσει την πλάτη η Αφροδίτη, μέχρι να αποδεχτεί τουλάχιστον το κόρτε του.

Η ακαδημαϊκός Esther Eidinow επιχειρηματολόγησε το 2007 για τη φύση αυτής της κατάρας πως η Σύμη ήταν πιθανότατα ιερόδουλη και ο Παυσανίας διεκδικούσε τη σeξουαλική αποκλειστικότητά της…

Κατάρες, κατάρες και ξανά κατάρες

Όχι μία και δύο, αλλά πέντε κατάρες έριξαν κάποιοι κατά των ταβερνιάρηδων της αρχαίας Αθήνας, όπως μας μαρτύρησαν οι μολύβδινες πινακίδες (κατάδεσμοι) που ανασύρθηκαν το 2003 από τάφο Πειραιώτισσας ηλικίας 2.400 ετών. Η ανασκαφή έγινε από την ΚΣΤ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Οι τέσσερις κατάρες επικαλούνται τους συνήθεις χθόνιους θεούς ζητώντας τους να σημαδέψουν ισάριθμους ιδιοκτήτες καπηλειών, ενώ η πέμπτη ήταν άγραφη, καθώς κάποιες φορές οι κατάρες απαγγέλλονταν προφορικά πάνω από την πλάκα, χωρίς την ανάγκη να γραφεί.

«Εκάτη χθονία, Άρτεμι χθονία, Ερμή χθόνιε, επιφθόνησον Φαναγόραι και Δημητρίωι και τωι καπηλείωι και χρήμασι και κτήμασι, δήσω τογ εμόν εχθρόν Δημήτριον και Φαναγόραν εν είματι και κονίαισιν συμ πασιμ φθιμένοις. Ουδέ σε λύσει πρώτη πεντετηρίς. Τοιούτωι σ’εγώ δήσω δεσμώι, Δημήτριιε, ώσπερ κρατερώτατον έστιν, γλώττη δε κυνωτόν επεγκρόσω», έγραφε μία από αυτές που ζητούσε από την Εκάτη, την Άρτεμη και τον Ερμή να κατευθύνουν το μίσος τους στη Φαναγόρα και τον Δημήτριο, καθώς και στην ταβέρνα και την περιουσία τους.

Με αίμα και στάχτη «δενόταν» η κατάρα για να πιάσει καλύτερα. Και μπήκε στον τάφο της νεκρής γυναίκας καθώς οι κατάδεσμοι που επικαλούνταν τις θεότητες του Κάτω Κόσμου καλό ήταν να βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της γης. Γι’ αυτό και τους έβαζαν σε τάφους και πηγάδια.

Σύμφωνα μάλιστα με την αρχαιολόγο του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, Jessica Lamont, που δημοσίευσε το σχετικό ακαδημαϊκό άρθρο, στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν «ειδικοί στις κατάρες», που ήξεραν δηλαδή πώς να τις γράφουν και ζούσαν πλουσιοπάροχα από αυτό. Πιθανότατα, μας λέει, παρείχαν κι άλλες παρεμφερείς μαγικές υπηρεσίες, όπως ξόρκια και φυλαχτά.

Κατάρες λοιπόν, κατάρες κατά πάντων, από επαγγελματικούς εχθρούς και ερωτικούς αντίζηλους μέχρι αντικείμενα πόθου και όποιον σου έμπαινε στο μάτι τέλος πάντων. H σχέση της πατρίδας μας με τις κατάρες παραείναι γόνιμη και μακραίωνη, καθώς μια πρώιμη ύπαρξή της μας μαρτυρεί ακόμα και ο Όμηρος.

Ρωγμή στη συνέχεια του ορθολογικού πνεύματος των προγόνων μας, οι κατάρες παρουσιάζουν για τους ακαδημαϊκούς μελετητές τεράστιο ενδιαφέρον, καθώς έβαζαν το δαιμονικό και το μεταφυσικό από το παράθυρο σε έναν κόσμο που πρώτος απέρριψε όλα αυτά απομαγεύοντας τη φύση…

ellada

Newsorama.

Υπήρχαν εποχές που οι Έλληνες τα έκαναν πρώτοι και τα έκαναν καλύτερα.

Το λίκνο του δυτικού πολιτισμού και η γενέτειρα της δημοκρατίας έδειξε πράγματι ουκ ολίγους δρόμους για να πορεύεται ο άνθρωπος με αποφασιστικότητα και… λογική.

Αφού καθιέρωσαν λοιπόν τον ορθό λόγο ως τρόπο θέασης των πραγμάτων, απομαγεύοντας τη φύση και τον κόσμο, έβαλαν πλώρη για άλλα τρανά και πρωτόγνωρα. Πράγματα που είπαν επιστήμη, γεωμετρία, φιλοσοφία, δημοκρατία, θέατρο, ολυμπιακό ιδεώδες και τέτοιες κολοσσιαίες εννοιολογικές κατασκευές, ογκόλιθοι σκέψης που παραμένουν αξεπέραστοι με όποιον τρόπο κι αν το κρίνεις.

Παρά το γεγονός ότι μνημονεύονται σήμερα για την κατακλυσμιαία συνεισφορά τους στον πνευματικό πολιτισμό, οι Έλληνες είχαν και μια έφεση στα τεχνικά τα πράγματα, πρακτικοί καθώς ήταν άνθρωποι. Όταν δεν κοιτούσαν λοιπόν στα άστρα θέλοντας να μάθουν πώς δουλεύει το Σύμπαν ή δεν εμπλέκονταν σε άλλον έναν δημοκρατικό διαξιφισμό, οι πρόγονοί μας σκάρωναν εφευρέσεις με το τσουβάλι.

Και η αλήθεια είναι πως εδώ πρακτικό τέλος δεν υπάρχει! Οι αρχαίοι Έλληνες πειραματίζονταν με τα πάντα και είχαν ακόμα και αυτοματισμούς στην υπηρεσία τους. Και πτητικές μηχανές! Μόνο που εδώ δεν θα μιλήσουμε για ό,τι εξωφρενικό και θεότρελο σκέφτηκαν ποτέ, παρά για ελληνικές συνεισφορές στη μηχανική και την τεχνολογία που γενικεύτηκαν στην οικουμένη και έγιναν τελικά κτήμα όλης της ανθρωπότητας.

Και χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα δηλαδή, είτε ως κομμάτι της καθημερινότητάς μας είτε ως συμβολές σε επιμέρους επαγγελματικούς τομείς.

Η πατρίδα της επιστημονικής σκέψης και της φιλοσοφικής ενασχόλησης ήταν και ένα καζάνι τεχνικών ιδεών που περνούν συνήθως στα ψιλά σε σχέση με τα άλλα, τα μεγάλα και σπουδαία, τα ανυπέρβλητα…

Αστρολάβος

Αστρολάβο τον είπαν οι Έλληνες και ανάγκασαν όλο τον υπόλοιπο πλανήτη να τον αποκαλεί έτσι ακριβώς. Εξόχως ελληνικό, ήταν ένα πραγματικό αστρονομικό πολυμηχάνημα που απεικόνιζε την ουράνια σφαίρα και χρησιμοποιούνταν ως μπούσουλας για τα πράγματα και του ουρανού και της Γης.

Το GPS των Ελλήνων από τον 3ο αιώνα π.Χ. χρησιμοποιήθηκε μάλιστα από κάθε αστρονόμο αλλά και ναυτικό ως και τον 18ο αιώνα, μέχρι να αντικατασταθεί τελικά από τον ακόμα πιο εξελιγμένο εξάντα, που χρειάστηκε βέβαια πάνω από 2.000 χρόνια για να ξεπεράσει τον αστρολάβο. Οι πρόγονοί μας είχαν μάλιστα αρκετές παραλλαγές του μυθικών διαστάσεων οργάνου στα χέρια τους.

Ο κορυφαίος αλεξανδρινός μαθηματικός Απολλώνιος ο Περγαίος θεωρείται ο εφευρέτης του αστρολάβου ήδη από το 220 π.Χ., ενώ τις δικές τους εκδοχές σκάρωσαν τόσο ο Πτολεμαίος όσο και ο Ίππαρχος ο Νικαεύς (σφαιρικός αστρολάβος), ο πατέρας της τριγωνομετρίας.

Αυτόν τον αστρολάβο πήραν αιώνες αργότερα από τους Έλληνες οι Άραβες, τον έκαναν επίπεδο και τον διέδωσαν πίσω στην Ευρώπη ως ένα από τα αναπόσπαστα όργανα ναυσιπλοΐας και αστρονομίας.

Και κάτι ακόμα: όταν ανακαλύφθηκε ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων στις αρχές του 20ού αιώνα, όλοι παραδέχτηκαν πως οι Έλληνες είχαν στα χέρια τους ακόμα πιο εξελιγμένα υπολογιστικά όργανα από τον αστρολάβο. Αν αυτός ήταν το GPS της αρχαιότητας, ο Μηχανισμός ήταν ο πρώτος υπολογιστής της ανθρώπινης ιστορίας…

Ωρολόγιο

Σήμερα η μέτρηση του χρόνου θεωρείται δεδομένη. Υπήρχαν ωστόσο εποχές που έπρεπε να κοιτάξεις τον ήλιο για να δεις τι ώρα είναι. Εκτός κι αν ήσουν Έλληνας. Και ανακάλυπτες το ρολόι-νερού. Παρά το γεγονός ότι οι αρχαιολόγοι ερίζουν αν ήταν ελληνική ή αιγυπτιακή εφεύρεση, καθώς ένα τέτοιο βρέθηκε στον τάφο του φαραώ Αμένοφι Α’, οι πρόγονοί μας πειραματίστηκαν πολύ με τα ρολόγια νερού που αποκάλεσαν κλεψύδρες.

Οι Έλληνες τα χρησιμοποιούσαν πράγματι στην καθημερινότητά τους τουλάχιστον από το 325 π.Χ. Ακόμα και στα αθηναϊκά δικαστήρια υπήρχαν, για να ξέρει κάθε διάδικος πότε τελείωνε ο χρόνος της αγόρευσής του. Όταν άκουγε αυτό το «εξέρρει το ύδωρ», ήξερε πως έπρεπε να κλείσει το στόμα του. Ακόμα και στους λόγους των πολιτικών την επιστράτευαν, για να μην τραβούν επί μακρόν.

Υπήρχε η αναλογική πήλινη κλεψύδρα και η παραβολική κλεψύδρα, η οποία επέτρεπε τη μέτρηση ακόμα και ίσων χρονικών διαστημάτων. Και βέβαια η Αθήνα ήταν η πόλη που είχε το δικό της… Big Ben ήδη από τον 1ο αιώνα π.Χ. Τον Πύργο των Ανέμων (Ωρολόγιο του Κυρρήστου), το έργο του μαθηματικού και αστρονόμου Ανδρόνικου του Κυρρήστη, που στέκει ακόμα στον χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς στην Πλάκα και μπορούσες να δεις την ώρα ακόμα και τη νύχτα…

Μοχλός

Κανείς δεν ισχυρίζεται πως οι Έλληνες ήταν ο πρώτος λαός της Ιστορίας που σκέφτηκαν να βάλουν ένα ξύλο πάνω σε μια πέτρα μετατρέποντάς το σε μοχλό. Ήταν απλώς οι πρώτοι που θεωρητικοποίησαν την πρακτική εφεύρεση, βρίσκοντας τις σχετικές εξισώσεις και τα κέντρα βάρους και κάνοντάς τη έτσι απείρως αποτελεσματικότερη.

Μοχλός είναι ένα άκαμπτο αντικείμενο που μπορεί να περιστραφεί γύρω από έναν άξονα (υπομόχλιο) και σε συνδυασμό με αυτό μπορεί να πολλαπλασιάσει τη δύναμη που ασκείται σε ένα άλλο αντικείμενο, έτσι όρισε ο Αρχιμήδης τον μοχλό, έτσι τον ορίζει ακόμα και σήμερα η φυσική.

Ο Αρχιμήδης ήταν ο πρώτος που εξήγησε τον νόμο των μοχλών και διατύπωσε την ισορροπία των βαρών. Σύμφωνα με τον θρύλο μάλιστα, κατενθουσιασμένος για την ανακάλυψη των δυνατοτήτων του μοχλού αναφώνησε περιχαρής: «Δώσ’ μου σημείο να σταθώ και τη γη θα κινήσω!».

Ήταν το 260 π.Χ. όταν ο 27χρονος Αρχιμήδης θα έβλεπε κάτι πιτσιρίκια να παίζουν στην παραλία με μια σανίδα και εμπνεύστηκε την ερμηνεία ενός κολοσσιαίου νόμου της μηχανικής. Αφού εξήγησε την αρχή των μοχλών, τους επιστράτευσε, επιστημονικά πια, στα πάντα. Παίρνοντας κατόπιν τα εύσημα για τα εντυπωσιακά και αρμονικά οικοδομήματα που έστηναν οι αρχαίοι Έλληνες. Χωρίς τους μοχλούς του Συρακούσιου, που θα οδηγούσαν στην παρακάτω συνεισφορά, η ελληνική αρχιτεκτονική θα ήταν τελείως διαφορετική…

Γερανός

Αν περνούσες μια βόλτα από την Αθήνα του 6ου αιώνα π.Χ., θα την έβλεπες σωστό εργοτάξιο, με γερανούς να υψώνονται πάνω από τα κτίρια επιταχύνοντας τον χρόνο κατασκευής. Βαρουλκό το έλεγαν οι πρόγονοί μας, οι ίδιοι οι εφευρέτες του γερανού. Τα σημάδια της χρήσης ανυψωτικών μηχανημάτων στις πέτρες ναών ακόμα και του 515 π.Χ. δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας για το πώς σκαρφάλωσαν εκεί.

Οι Έλληνες είχαν ήδη τροχαλίες και μοχλούς στα χέρια τους, κι έτσι αντικατέστησαν τις ράμπες και τη βαριά χειρωνακτική δουλειά με τη νέα εφεύρεση που έμοιαζε το αμέσως επόμενο λογικό βήμα. Μέσα στα επόμενα 200 χρόνια, η ελληνική αρχιτεκτονική θα γινόταν ολοένα και πιο εκλεπτυσμένη, καθώς η κατακόρυφη κίνηση επέτρεπε πιο ραφινάτους χειρισμούς.

Εκεί που οι αριστοκρατικές κοινωνίες των Αιγυπτίων επιστράτευαν ορδές δούλων στις ράμπες, οι ελληνικές πόλεις-κράτη χρειάζονταν απλώς μια μικρή και εξειδικευμένη ομάδα τεχνικών. Γερανούς περιγράφει ο Αριστοτέλης, καινοτόμους γερανούς έφτιαχνε και ο Αρχιμήδης, επιτρέποντάς του να καθελκύει πλοία ολόκληρα με το ένα του χέρι (το περιγράφει ο Ήρωνας).

Με έναν τέτοιο γερανό (λιθοβόλος γερανός ή «σιδηρά χειρ») αφάνιζε ο Αρχιμήδης τα ρωμαϊκά πλοία κατά την πολιορκία των Συρακουσών. Ένα χειροκίνητο βαρουλκό που επέτρεπε στον χειριστή να απελευθερώνει τεράστια φορτία πάνω από τα καράβια του εχθρού που προσέγγιζαν τα τείχη, στέλνοντάς στα στον βυθό…

Νερόμυλος

Ο νερόμυλος είναι κάτι σαν τον τροχό, δύσκολο να βρεις ποιος τον ανακάλυψε. Την ώρα όμως που οι αρχαιολόγοι ερίζουν αν ήταν οι Αιγύπτιοι, οι Πέρσες, οι Ινδοί ή οι Έλληνες οι εμπνευστές μιας εφεύρεσης που θα άλλαζε τον κόσμο, υπάρχουν καλές ενδείξεις ότι πρωτοχρησιμοποιήθηκε στον ελληνικό κόσμο της Μικράς Ασίας γύρω στον 4ο-3ο αιώνα π.Χ.

Υδραλέτη τον λέγανε οι πρόγονοί μας και ήταν ένας υδροκίνητος μύλος άλεσης δημητριακών, σαν αυτόν που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Ο γεωγράφος Στράβωνας μας λέει πως πρώτος τον επιστράτευσε ο Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ, που ήταν γνωστός για την ελληνομάθειά του.

Ο παλιότερος που έχει βρεθεί εντοπίζεται εξάλλου στην Περαχώρα της Κορινθίας και χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ., την ίδια ώρα που τα ίχνη νερόμυλων στην ελληνική επικράτεια ξεπερνούν τις 20.000. Οι μηχανικοί του ελληνιστικού κόσμου γνώριζαν καλά τον νερόμυλο, όπως μαρτυρούν οι Ρωμαίοι Βιτρούβιος και Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, και ο μεγάλος Φίλων ο Βυζάντιος μας λέει στα «Πνευματικά» του πως είχε φτιάξει έναν ακόμα αποδοτικότερο μύλο άλεσης με τη βοήθεια του νερού.

Μερίδα ιστορικών τοποθετούν πια τη γέννηση του νερόμυλου στην ελληνική αποικία του Βυζαντίου κατά το πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ. Αν δεν ήταν ελληνικής έμπνευσης, ήταν τελικά ο ελληνικός νερόμυλος με την οριζόντια πτερωτή που επικράτησε και χρησιμοποιήθηκε στα πέρατα του κόσμου…

Καταπέλτης

Η σοφιστικέ πολιορκητική τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων θα χρειαζόταν αναμφίβολα ξεχωριστό θέμα, καθώς εδώ οι πρόγονοί μας έκαναν ποιήματα. Τίποτα βέβαια δεν απέκτησε τη φήμη του καταπέλτη, μιας ελληνικότατης εφεύρεσης που δεν έχει εδώ ιστορικά και αρχαιολογικά μα και μου.

O Ήρων ο Αλεξανδρεύς περιγράφει στα «Βελοποιικά» του πλήθος ελληνικών βαλλιστικών όπλων και ο κατάλογος είναι εδώ ανεξάντλητος: γαστραφέτης (ο αρχαιότερος καταπέλτης), οξυβελής καταπέλτης, λιθοβόλος καταπέλτης, ευθύτονος καταπέλτης (σκορπιός), παλίντονος καταπέλτης, πολύβολος καταπέλτης και τόσες μα τόσες παραλλαγές τους!

Ο ελληνικός καταπέλτης εκσφενδόνιζε βέλη αρχικά σε μεγαλύτερες αποστάσεις (βαλλίστρα), πριν περάσει στα ακόντια και τις πέτρες τελικά. Εφευρέθηκε στη Σικελία περί τα 399 π.Χ., όταν ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος ο Πρεσβύτερος κάλεσε έλληνες μηχανικούς να του φτιάξουν μια πολεμική μηχανή για την εκστρατεία του κατά της Καρχηδόνας.

Και του τον είχαν έτοιμο πάνω στην ώρα για την αιφνιδιαστική επίθεση των Καρχηδονίων στις Συρακούσες, όταν ο εχθρός τράπηκε σε φυγή από κείνα τα βέλη που έρχονταν και τον έβρισκαν από παντού. Με το στόμα ανοιχτό έμεινε επίσης και ο βασιλιάς της Σπάρτης, Αρχίδαμος, σε μια επίδειξη του καταπέλτη που του έφεραν από τη Σικελία, μένοντας κυριολεκτικά αποσβολωμένος.

Όσο για τον πρώτο μεγάλο λιθοβόλο καταπέλτη της ανθρώπινης ιστορίας, αυτός ήταν ο Καταπέλτης του Φίλωνος, έργο του μεγάλου μηχανικού Διάδη του Πελλαίου, ο οποίος ήταν στη δούλεψη του Μεγάλου Αλεξάνδρου και αποκαλούσαν μεγαλοπρεπώς «ο Πολιορκητής»! Ήταν η πρώτη πολεμική συσκευή που εκτόξευε κοτρώνες σε μεγάλες αποστάσεις.

Ο δάσκαλος του Διάδη, ο περίφημος Πολύειδος ο Θεσσαλός, ήταν ο στρατιωτικός μηχανικός που έφτιαξε για τον Φίλιππο την τρομερή ελίπολη, τον καλυμμένο πολιορκητικό κριό που έδωσε στον μακεδόνα βασιλιά το Βυζάντιο στο πιάτο (341 π.Χ.)…

Οδόμετρο

Πώς είχαν τόσο ακριβείς μετρήσεις των αποστάσεων οι αρχαίοι πρόγονοί μας; Μα με το οδόμετρο φυσικά, ένα κιβώτιο με ατέρμονες κοχλίες του Αρχιμήδη (άλλη μια κολοσσιαία τεχνολογική συνεισφορά) και οδοντωτούς τροχούς που προσάρμοζαν πάνω σε ένα κινούμενο όχημα. Η συσκευή μετέφερε την κίνηση του τροχού σε έναν δίσκο και τα βαθμονομημένα τύμπανα της επιφάνειάς του έδειχναν την απόσταση που είχε σημειωθεί.

Έλληνας Στράβων και Ρωμαίος Πλίνιος μένουν εντυπωσιασμένοι από την ακρίβεια των μετρήσεων που έκαναν οι βηματιστές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Βαίτων και Διόγνητος, κατά την εκστρατεία του στην Ανατολή. Η εξαιρετική ακρίβεια υποδεικνύει ωστόσο χρήση μηχανικής συσκευής, λένε σήμερα οι ιστορικοί, θέλοντας να εξηγήσουν πώς ήταν δυνατόν να είχαν απόκλιση στο 0,2%!

Εφευρέτης δεν αποκλείεται να ήταν ξανά το πολυμηχάνημα της ελληνικής επιστήμης, Αρχιμήδης, όπως υπαινίσσεται εξάλλου ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς στο «Περί διόπτρας», όπου περιγράφει το οδόμετρο και την παραλλαγή του για το νερό, το ναυτικό δρομόμετρο.

Οδόμετρο περιλάμβανε όμως και ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, κι έτσι η χρήση του πρέπει να ήταν γενικευμένη στον ελλαδικό χώρο.

Έτοιμο το πήραν οι Ρωμαίοι, όπως επιβεβαιώνει ο ρωμαίος αρχιτέκτονας και μηχανικός Βιτρούβιος κατά το 27-23 π.Χ., και υπολόγιζαν με εξαιρετική ακρίβεια τις αποστάσεις των πόλεων στην αχανή αυτοκρατορία τους…

Τελειώνοντας, οι μηχανικές, τεχνολογικές και τεχνικές συνεισφορές των Ελλήνων δεν περιορίζονται κατά κανέναν τρόπο εδώ. Οι πρόγονοί μας έφτιαξαν ξυπνητήρια, υπολογιστικές συσκευές, ντουζιέρες και υδραυλικά, αυτόματες πόρτες, χάρτες, τοξωτές γέφυρες, φάρους, ατμομηχανές, σπειροειδείς σκάλες, κεντρική θέρμανση, αυτόματους πωλητές, ρολόγια με τον σωρό, αυτοματισμούς για το θέατρο, πλήθος ανυψωτικών μηχανημάτων, μετρητικά όργανα, εργαλεία, ακόμα και ρομπότ!

Πλάκα θα είχε να ζεις στην αρχαία Ελλάδα…

ellada

Newsorama.

Αν πιστέψουμε τον Όμηρο, ακόμα και η χρήση τοξοτών ήταν ένας άνανδρος τρόπος μάχης, καθώς έπλητταν τον εχθρό από την ασφάλεια της απόστασης και δεν διακινδύνευαν τις ζωές τους σε μάχες σώμα με σώμα.

Όταν μάλιστα τα βέλη ήταν δηλητηριασμένα, αυτό ισοδυναμούσε με ακόμα μεγαλύτερη δειλία. Κι όμως, ακόμα και ο πολυμήχανος Οδυσσέας, που δεν θα αποκαλούσες ακριβώς δειλό, με το φαρμακερό του τόξο ξεπάστρεψε τους μνηστήρες της Πηνελόπης!

Τα βέλη δεν ήταν φυσικά όπλα μαζικής καταστροφής, έδειχναν όμως τον δρόμο που έπρεπε να ακολουθηθεί. Και ακολουθήθηκε από πολλούς λαούς από τις απαρχές θα έλεγε κανείς του χρόνου. Το ίδιο έκαναν Κινέζοι και Ινδοί και απαθανάτισαν μάλιστα στα παλαιότερα γραπτά μνημεία τους.

Μόνο που δεν ήταν μόνο τα όπλα που χρησιμοποιούνταν στο πεδίο της μάχης, καθώς οι αρχαίοι λαοί επιδίδονταν και σε τακτικές πολέμου που θα θεωρούσε κανείς πως είναι σύγχρονες εφευρέσεις. Κι όμως, ο χημικός και ο βιολογικός πόλεμος είναι πολύ παλιότερα πράγματα.

Ξέρουμε, για παράδειγμα, ότι οι Χετταίοι έστελναν τουλάχιστον από το 1500 π.Χ. ανθρώπους που είχαν προσβληθεί με πανούκλα στα εδάφη του εχθρού για να διασπείρουν την αρρώστια. Η κατανόηση της επιδημιολογίας ήταν η πρώτη πιθανότατα χρήση βιολογικού παράγοντα για πολεμικούς σκοπούς.

Κι αν το χημικό και μικροβιακό οπλοστάσιο των αρχαίων ήταν ψίχουλα σε σχέση με τα τωρινά όπλα μαζικής καταστροφής, η χρήση του προκαλούσε τα ίδια ηθικά και πολιτικά ζητήματα όπως ακριβώς και σήμερα. Ακόμα και ο μέγας στρατηλάτης Αννίβας λέγεται πως έριχνε με καταπέλτη ορδές φιδιών στα πλοία του εχθρού, άλλη μια χρήση όπλου μαζικής καταστροφής. Καράβια ολόκληρα αχρηστεύονταν χωρίς μάχη.

Αρουραίους, σφήκες σε στοές και σκορπιούς σε σπηλιές, ακόμα και πτώματα ζώων μέσα σε πηγάδια επιστράτευαν οι αρχαίοι για να αφανίζουν μαζικότερα τους εχθρούς τους. Ήδη από τη Νεολιθική Εποχή όλα αυτά! Θέλετε άλλο ένα όπλο μαζικής καταστροφής βγαλμένο κατευθείαν από την ανθρώπινη φαντασία; Το έλος.

Οι σπουδαιότεροι στρατηγοί ανάγκαζαν με πλήθος τεχνασμάτων τον εχθρό να παραμείνει για μέρες σε ελώδεις περιοχές και βαλτοτόπια, καθώς η ελονοσία θέριζε από τότε. Οι Αθηναίοι το έμαθαν αυτό με τον δύσκολο τρόπο, στη σικελική εκστρατεία τους κατά των Συρακουσών κατά το 415-413 π.Χ.

Ο στρατηγός των Συρακουσίων, Ερμοκράτης, ανάγκασε τον Αθηναίο Νικία να στρατοπεδεύσει σε μια πεδιάδα έξω από τα τείχη της πόλης, σε σημείο όπου θέριζε η ελονοσία. Όσοι γλίτωσαν τον θάνατο και την εξάντληση, έχασαν εύκολα στο πεδίο της μάχης και σύρθηκαν δούλοι στα κάτεργα των Συρακουσών.

Θουκυδίδης, Πλούταρχος και Διόδωρος βεβαιώνουν πως η καθήλωση του εχθρού σε μολυσμένη περιοχή ήταν από τις πλέον διαδεδομένες στρατηγικές της εποχής. Και ο βιολογικός πόλεμος με τα δηλητηριασμένα βέλη φυσικά, αν και αυτά δεν νοούνται όπλα μαζικής καταστροφής. Απλώς αυξημένης αποτελεσματικότητας.

Στη θανατηφόρα χολή της Λερναίας Ύδρας δεν βούτηξε τα βέλη του ο Ηρακλής κάνοντάς τα εξαιρετικά θανάσιμα; Δηλητηριασμένα βέλη έριχνε βέβαια και η θεά του κυνηγιού Άρτεμις, ενώ με ένα τέτοιο σκότωσε και ο Πάρις τον Αχιλλέα. Μαζικής καταστροφής δεν ήταν, ήταν ωστόσο τα τρομακτικότερα όπλα της Εποχής του Χαλκού.

Όπλο μαζικής καταστροφής με τη σημερινή σημασία του όρου ήταν η διαδεδομένη τακτική των δηλητηριωδών φυτών στα ποτάμια και τα πηγάδια που τροφοδοτούσαν με πόσιμο νερό τον εχθρό. Η τραγική περίπτωση μαζικής δολοφονίας των κατοίκων της Κίρρας από τη Δελφική Αμφικτιονία δηλητηριάζοντας το νερό της με ελλέβορο ήταν ένα τρανό παράδειγμα εδώ. Μόνο που οι Έλληνες ορκίστηκαν να μην ξανακάνουν ποτέ ό,τι έκαναν στη μαύρη αυτή στιγμή του Α’ Ιερού Πολέμου το 590 π.Χ.

Εμείς οι Έλληνες είχαμε και θεωρητικοποίηση όλων αυτών, ως λαός της φιλοσοφίας και της επιστήμης άλλωστε. Για τον μέγα και πρωτοπόρο θεωρητικό της πολεμικής τέχνης, τον Αινεία τον Τακτικό του 4ου αιώνα π.Χ., ο λόγος, ο οποίος όταν δεν περιέγραφε στα «Πολιορκητικά» του τακτικές ψυχολογικού πολέμου και παραπλάνησης του εχθρού, έδινε πολύτιμες συμβουλές επιβίωσης από βιοχημικούς παράγοντες!

Πώς σβήνεις δηλαδή αυτές τις ύπουλες φωτιές του εχθρού που δεν σβήνουν με τίποτα και πώς αντιμάχεσαι τις τρύπες που σου ανοίγουν στα τείχη σου διοχετεύοντας εξαγριωμένες μέλισσες μέσα στις σήραγγες.

Για κάποιους βέβαια όλες αυτές οι στρατηγικές ήταν καλοδεχούμενες μεν, λίγες δε. Κι έτσι έψαξαν να βρουν πραγματικά όπλα μαζικής καταστροφής για το πεδίο της μάχης. Και βρήκαν. Επιμένοντας σταθερά πως οι μάχες σώμα με σώμα ήταν προτιμητέες!

Καταπέλτες

Το απόλυτα ελληνικό όπλο μαζικής καταστροφής ήταν η βαριά κληρονομιά των προγόνων μας στην επικράτεια των αποδοτικότερων οργάνων θανάτου. Οι καταπέλτες των Ελλήνων δεν έριχναν βλέπετε μόνο βέλη και κοτρόνες, αλλά και παράγοντες βιολογικού πολέμου.

O Ήρων ο Αλεξανδρεύς περιγράφει στα «Βελοποιικά» του τη μακρά σειρά των ελληνικών βαλλιστικών όπλων, με τον κατάλογο να είναι εδώ χωρίς τέλος: από τον γαστραφέτη, τον πρώτο καταπέλτη της παγκόσμιας ιστορίας, και τον οξυβελή καταπέλτη, μέχρι τον λιθοβόλο, τον ευθύτονο («σκορπιό»), τον παλίντονο και τον τρομακτικότατο πολύβολο καταπέλτη, η ελληνική επινοητικότητα έδωσε εδώ ρέστα.

Όλα ξεκίνησαν όταν ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος, ο βασιλιάς των Συρακουσών, κάλεσε έλληνες μηχανικούς να του φτιάξουν μια πολεμική μηχανή για την εκστρατεία του κατά της Καρχηδόνας. Η πρώτη βαλλίστρα του κόσμου θα ήταν γεγονός ήδη από το 399 π.Χ. Οι Καρχηδόνιοι πίστεψαν πως θα αιφνιδίαζαν τους Συρακούσιους με την ξαφνική επίθεσή τους, αυτοί που αιφνιδιάστηκαν ήταν ωστόσο οι ίδιοι, όταν τα βέλη έπεφταν βροχή και εκείνοι δεν έσωναν να τρέχουν.

Μνεία αξίζει και στον πρώτο μεγάλο λιθοβόλο καταπέλτη της ανθρώπινης ιστορίας, τον περίφημο Καταπέλτη του Φίλωνος, έργο του κορυφαίου μηχανικού Διάδη του Πελλαίου, που αποκαλούσαν τιμητικά «Πολιορκητή». Ο οποίος απλοποίησε κατά πολύ την εκστρατεία του μακεδόνα στρατηλάτη Μεγάλου Αλεξάνδρου, ρίχνοντας τα τείχη σαν χάρτινους πύργους.

Ο οξυβελής καταπέλτης του Ζώπυρου του Ταραντίνου, ο λιθοβόλος καταπέλτης του Χάρωνος του Μαγνησίου, ο λιθοβόλος καταπέλτης του Ισιδώρου του Αβυδινού και ο ευθύτονος «σκορπιός» έσπειραν τρόμο και μαζική καταστροφή στο πέρασμά τους. Με τον παλίντονο καταπέλτη («μονάγκων») ισοπέδωνε πόλεις ο Φίλιππος Β’, ενώ με τον πολύβολο καταπέλτη του Διονυσίου το πράγμα πέρασε στην επόμενη φάση του.

Ο πρώτος και αυτόματος επαναληπτικός καταπέλτης του κόσμου, το κορυφαίο επίτευγμα της αρχαιοελληνικής καταπελτικής μηχανικής, εκτόξευε διαδοχικά βέλη, επιτρέποντας στον χειριστή να αδειάζει όλη τη φαρέτρα σε μια στιγμή. Το πρώτο πολυβόλο της πολεμικής ιστορίας επιστρατεύτηκε από τους Ρόδιους, όπως μας βεβαιώνει ο Φίλων ο Βυζάντιος στα «Βελοποιικά» του.

Οι καταπέλτες των Ελλήνων δεν έριχναν μόνο πέτρες, βέλη και ακόντια, αλλά και πυρακτωμένα υλικά. Έτσι τα έβαζε ο Μέγας Αλέξανδρος με τους πολεμικούς ελέφαντες του εχθρού. Πύρωνε τα χάλκινα λάφυρα των μαχών και τα εκτόξευε πάνω στα παχύδερμα με τους καταπέλτες.

Ακόμα και πτώματα μολυσμένα με τύφο και πανώλη αναφέρεται ότι εκτόξευαν οι αρχαίοι σε πολιορκημένες πόλεις, εξαπλώνοντας επιδημίες στους πληθυσμούς…

Το ατμοτηλεβόλο του Αρχιμήδη

Απλά-απλά, ήταν ένα κανόνι που λειτουργούσε με ατμό! Ο μεταλλικός κυλινδρικός λέβητας αποκτούσε με φωτιά την κατάλληλη θερμοκρασία, επιτρέποντας στο νερό να μπει στο εσωτερικό του, να εξατμιστεί ταχύτατα και να εκτοξεύσει μια λίθινη σφαίρα μέσω μιας ξύλινης κάνης. Το κανόνι είχε ρυθμιζόμενο βεληνεκές για ακόμα καλύτερα αποτελέσματα.

Το atmotilevolo του Αρχιμήδη επανασχεδίασε μερικούς αιώνες αργότερα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ο Πετράρχης μας λέει πως το κανόνι επιστρατεύτηκε στην πολιορκία των Συρακουσών και είχε βεληνεκές ακόμα και στα 1.100 μέτρα. Οι ιστορικοί επιμένουν σήμερα πως οι «φονικές ακτίνες» του Αρχιμήδη κατά των ρωμαϊκών πλοίων δεν ήταν επιστράτευση του ήλιου, αλλά αυτά ακριβώς τα κανόνια ατμού.

Αντί να στρέψει µέσω κατόπτρων τις ακτίνες του ήλιου στον στόλο του εχθρού, όπως θέλει η σχετική ιστορία, είναι πιθανό να χρησιμοποίησε τους καθρέφτες για να ζεστάνει απλώς το νερό στους λέβητες των κανονιών του. Έτσι έπληξε τους Ρωμαίους με λίθινα βλήματα ταχύτητας άνω των 200 χλμ/ώρα. Φλεγόμενες πέτρινες οβίδες, αλίμονο.

Φλογοβόλο

Το υγρό πυρ δεν χρειάζεται συστάσεις σε μας τους Έλληνες. Ήταν άλλη μια εξόχως ελληνική εφεύρεση που ανάγκασε τον κόσμο όλο να την αποκαλεί «ελληνικόν πυρ» (ignis graecus). Το πυρ σκευαστόν αναπτύχθηκε βέβαια στα βυζαντινά χρόνια, καθώς με τη μορφή που το ξέρουμε σήμερα εμφανίστηκε μετά τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Μόνο που αντίστοιχες συσκευές χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες από πολύ παλιά. Πολύ όμως! Έναν τέτοιο πρωτόλειο χειροσίφωνα που ξερνούσε μανιασμένες φλόγες σε μεγάλες αποστάσεις αναφέρει ο Θουκιδίδης πως χρησιμοποιήθηκε κατά την πολιορκία του Δηλίου το 424 π.Χ. Στα τέλη της πρώτης φάσης του Πελοποννησιακού Πολέμου δηλαδή, όταν οι Βοιωτοί επεφύλαξαν στους Αθηναίους μια έκπληξη επικών προδιαγραφών.

Για το φλογοβόλο των Βοιωτών ο λόγος, τον πρώτο και πρωτόλειο χειροσίφωνα της ανθρωπότητας. Αυτόν που στα βυζαντινά χρόνια θα εξελισσόταν σε ένα από τα τρομακτικότερα όπλα μαζικής καταστροφής του παρελθόντος.

Έτσι έκαψαν οι Βοιωτοί τα τείχη του Δηλίου, με αυτό τον σιδηρόφρακτο κοίλο κορμό και τον φυσητήρα στο οπίσθιο άκρο του. Μέσα στο κρεμασμένο με αλυσίδες καζάνι έκαιγαν αναμμένα κάρβουνα, θειάφι και πίσσα, τα οποία μετέτρεπε σε μακριές πύρινες γλώσσες ο φυσητήρας και κατέκαιγαν ξύλινα τείχη και ανθρώπους.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως δεν χρησιμοποιούνταν μόνο σε τείχη (ακόμα και πέτρινα), αλλά και κάθε φορά που ήθελαν οι Βοιωτοί να απομακρύνουν αντίπαλους στρατιώτες από σημεία. Ακόμα και στην κυρίως μάχη το επιστράτευαν το φλογοβόλο τους, κάνοντάς το ακόμα πιο αποδοτικό με τη χρήση ξυδιού ή ούρων.

Η εξέλιξη του φλογοβόλου θα έσωζε τόσες και τόσες φορές την Κωνσταντινούπολη μερικούς αιώνες αργότερα…

ellada

Newsorama.

Η συζήτηση για ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα που θα κατανέμει αναλογικά τα βάρη μεταξύ των εισοδηματικών τάξεων είναι διαχρονική, όταν μιλάμε όμως για το πώς πρέπει να φορολογείς τους ευκατάστατους αστούς, η κουβέντα επιστρέφει αναγκαστικά στην αρχαία Ελλάδα.

Εκεί δηλαδή που ίσχυε μια προωθημένη και ηθική φορολόγηση που κινητοποιούσε την άρχουσα τάξη να αποζητά μεγαλύτερη φορολογία και να απορρίπτει κάθε έννοια φοροδιαφυγής.

Αυτός ήταν ίσως ο πλέον αξιοθαύμαστος μηχανισμός της αρχαίας ελληνικής οικονομίας, πως η φορολογία βασιζόταν σε εκείνους που μπορούσαν πράγματι να τη σηκώσουν. Και το έκαναν περισσότερο εθελοντικά παρά από νομική υποχρέωση, θέλοντας να καλύψουν ακόμα και δαπάνες που δεν ήταν καθόλου υποχρεωμένοι να κάνουν.

Μπορεί όλα αυτά να μοιάζουν σενάρια επιστημονικής φαντασίας, υπήρξε όμως τουλάχιστον μία κοινωνία όπου η φορολόγηση βασιζόταν στην επιθυμία του ανθρώπου να κάνει το χρέος του στην κοινωνία. Και να το κάνει χωρίς να επεμβαίνει η γραφειοκρατία ή ο νόμος.

Βλέπετε οι πρόγονοί μας φρόντισαν να συνδέσουν δαιμόνια τη φορολόγηση με την ηθική: η ελευθερία ή ο δεσποτισμός μιας κοινωνίας, η δημοκρατία ή η τυραννία μπορούσαν κάλλιστα να μετρηθούν στη βάση του ισχύοντος φορολογικού συστήματος. Όλα αυτά θέλουν βέβαια μια μικρή ανάλυση, καθώς το σύστημά τους ήταν θαυμαστό όχι για τον τρόπο που φορολογούσαν, αλλά αντιθέτως για τον τρόπο που δεν φορολογούσαν!

Η φορολογία εισοδήματος ήταν ανήκουστη στην αρχαία Αθήνα -το ιδεαλιστικό πρότυπο της κοινωνίας των αρχαίων Ελλήνων-, καθώς λογιζόταν ασυμβίβαστη με την ίδια την έννοια του ελεύθερου πολίτη: κανείς δεν μπορούσε να σου πάρει ό,τι είχες βγάλει με τον κόπο σου, είτε μιλάμε για περιουσία είτε για εργασία. Φόρους πλήρωναν μόνο οι μέτοικοι και οι ξένοι, ποτέ οι πολίτες, μιας και η άμεση φορολογία δεν ήταν ο ενδεδειγμένος τρόπος για να μοιραστεί ένα τμήμα του πλούτου των μεγαλοαστών στον υπόλοιπο κόσμο.

Αυτό γινόταν με μια ολότελα εθελοντική εναλλακτική: τη λειτουργία…

Μικρή εισαγωγή στην αρχαία ελληνική οικονομία

«Λειτουργία» καλούνταν στην αρχαία Αθήνα η δαπάνη στην οποία υποβάλλονταν με εντολή της πολιτείας ή εθελοντικά οι πλούσιοι πολίτες για να προσφέρουν υπηρεσία στην πόλη ή τον λαό. Σήμαινε κάτι σαν «δημόσια υπηρεσία», μια χορηγία καλά εδραιωμένη στο φαντασιακό των Αθηναίων περί ηθικής και πολιτικής υποχρέωσης.

Ο Αριστοτέλης ανέπτυξε περαιτέρω αυτό το θέμα, καθώς ο ιδανικός πολίτης για τον πάνσοφο του αρχαίου κόσμου ήταν αυτός που έδινε τεράστια ποσά στην κοινότητα. Αυτός ήταν ο πραγματικός πλούτος, να κάνεις το καλό, όπως μας λέει στη «Ρητορική» του, να δίνεις λεφτά και δώρα και να βοηθάς τους άλλους να συνεχίζουν να υπάρχουν.

Στην ίδια κοινωνική ευθύνη του ευκατάστατου πολίτη πίστευε ακράδαντα και ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης, συμβουλεύοντας τους γιατρούς να παρέχουν κάποιες φορές τις υπηρεσίες τους δωρεάν, καθώς η χορηγία ισοδυναμούσε γι’ αυτόν με ευδαιμονία.

Να σημειώσουμε βέβαια εδώ πως ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός δεν ήταν στατικός ή ομοιογενής, καθώς κάλυψε μια περίοδο από το 770-30 π.Χ. χονδρικά με ραγδαίες οικονομικές, πολιτισμικές και πολιτικές μεταβολές. Παρά το γεγονός ότι δεν είναι όλα γνωστά για την οικονομική άνθιση των Ελλήνων («αίνιγμα» επιμένει να την αποκαλεί μια γραμμή ιστορικής σκέψης), η ισχυρή οικονομία διαδραμάτισε αναμφίβολα καθοριστικό ρόλο στην επέκταση και την επιρροή της Ελλάδας στον υπόλοιπο κόσμο.

Ξέρουμε πάντως πως οι Έλληνες δεν είχαν κεντρική οικονομία (σχεδιασμένη οικονομία) με τη σύγχρονη έννοια του όρου, όπου οι αποφάσεις παίρνονται με βάση τη βούληση του κράτους. Τι είδους οικονομία ήταν, αυτό συνεχίζει να αποτελεί θέμα διαμάχης μεταξύ ιστορικών και οικονομολόγων, καθώς άλλοι την αποκαλούν «πρωτόγονη» και άλλη «προωθημένη». Ίσως έφταιγε το γεγονός ότι οι πρόγονοί μας δεν την είχαν αναλύσει τόσο όσο άλλα επιστημονικά πεδία.

Όταν ωστόσο η Αθήνα έπρεπε να χρηματοδοτήσει τις κρατικές της δαπάνες με δικά της μέσα, ήξερε ακριβώς πού έπρεπε να κοιτάξει…

Το ανατρεπτικό φορολογικό σύστημα της Αθήνας

Όταν η Αθήνα χρειαζόταν βελτιώσεις στις υποδομές της, μια νέα γέφυρα για παράδειγμα, ή ήθελε να διοργανώσει κάποια υπέρλαμπρη τελετή, τότε καλούσε τους αριστοκράτες. Οι οποίοι έπρεπε όχι μόνο να χρηματοδοτήσουν το έργο, αλλά και να το αποπερατώσουν ως εργολάβοι, καθώς ήταν στην αποκλειστική τους ευθύνη η επίβλεψη της προόδου του έργου και η ολοκλήρωσή του.

Η λογική εδώ ήταν πως ο πλούσιος όφειλε να επωμιστεί το βάρος των δημόσιων εξόδων, δεδομένης της άνισης κατανομής του πλούτου που απολάμβανε. Οι συνεισφορές όμως δεν ήταν επιβεβλημένες με νόμους, ούτε και δέσμευε κάτι τον πλούσιο να το κάνει. Το μόνο που τον ανάγκαζε ήταν η συνείδησή του ως πολίτη και η παράδοση που είχε κληρονομήσει.

Αυτό ήταν το εκπληκτικό χαρακτηριστικό της λειτουργίας, πως το κίνητρο ήταν η πραγματική φιλανθρωπία, αυτή η ακραιφνής αγαθοεργία, η γνήσια αίσθηση του δημόσιου καθήκοντος. Που συνδεόταν με υψηλά ιδανικά όπως η τιμή και το κύρος. Αν η λειτουργία εκτελούνταν ως όφειλε, αυτό ανύψωνε τον ευεργέτη στα μάτια των συμπολιτών του.

Υπήρχε όμως και μια μικρή «βοήθεια» εδώ, ένα εξτρά προσωπικό κίνητρο αν θέλετε. Ενώ δηλαδή στα πρώτα χρόνια του ελληνικού πολιτισμού ήρωες γίνονταν αποκλειστικά οι ατρόμητοι πολεμιστές, στα χρυσά χρόνια της Αθήνας το ίδιο καθεστώς απονεμόταν και σε όσους χορηγούσαν λειτουργίες. Καθώς ήταν υποτίθεται η ίδια ανάγκη προστασίας των συμπολιτών τους που τους κινητοποιούσε.

Το αποτέλεσμα αυτού του δαιμόνιου τεχνάσματος είναι να σφυρηλατεί πολίτες με έφεση να δίνουν πολλά περισσότερα από όσα τους ζητούνταν. Ακόμα και 3-4 φορές παραπάνω δηλαδή! Απορρίπτοντας ταυτοχρόνως και μετά βδελυγμίας τη φοροδιαφυγή, που εδώ ενσαρκωνόταν με τη μορφή του δεν θέλω να προσφέρω τίποτα στην κοινωνία.

Τα λαμπρά Παναθήναια, ας πούμε, ήταν εξολοκλήρου χρηματοδοτούμενα από τους πλούσιους Αθηναίους, όπως ήταν και τα Διονύσια. Υπήρχαν οι χορηγίες, χρηματοδότηση ομάδων χορού για τις γιορτές, κάτι που έφερνε μεγάλη τιμή στον πλούσιο (ακόμα και αγάλματα στήνονταν προς τιμή των χορηγών), πόσο μάλλον όταν κέρδιζε η ομάδα του.

Πολλά ακόμα είδη λειτουργίας σκάρωσαν οι Αθηναίοι για να δώσουν τη δυνατότητα τους έχοντες και κατέχοντες να κάνουν το χρέος τους ως πολίτες, μεταξύ αυτών η γυμνασιαρχία, η τριηραρχία, η εστίαση κ.ά.

Η ίδια η Ποικίλη Στοά των Αθηνών (Πεισιανάκτειος), εκεί που δίδασκαν οι στωικοί, ήταν όχι μόνο αποτέλεσμα λειτουργίας, αλλά και δημόσιου διαγωνισμού για την κατασκευή της, καθώς όλοι ήθελαν το όνομά τους να συνδεθεί με το σπουδαίο έργο. Τελικά συνδέθηκε με τον γαμπρό του Κίμωνα, Πεισιάνακτα. Αλλά και πολλά έργα της Ακρόπολης, πιθανότατα και ο ίδιος ο Παρθενώνας, χρηματοδοτήθηκαν στο πλαίσιο της λειτουργίας.

Η πιο πρεστιζάτη πάντως λειτουργία, αυτή που κάθε πλούσιος που σεβόταν τον εαυτό του ήθελε όσο τίποτα μιας και ήταν η ακριβότερη, δεν ήταν άλλη από την τριηραρχία, την υποχρέωση δηλαδή να κατασκευάσεις, να εξοπλίσεις και να συντηρείς μια πολεμική τριήρη. Ο περιβόητα ισχυρός αθηναϊκός στόλος είχε πολλές λειτουργίες στην καρδιά του. Ο χορηγός μπορούσε ακόμα και να αναλάβει τη διοίκηση του πλοίου σε καιρό πολέμου, αν και οι πιο φρόνιμοι αριστοκράτες το άφηναν αυτό στους ειδικούς.

Ο αριθμός των αθηναίων λειτουργών δεν τυγχάνει καθολικής συναίνεσης, κυμαίνονταν πάντως κάπου μεταξύ 300-1.200, ανάλογα με την εποχή και το αν μιλούσαμε για καιρό ειρήνης, μιας και στον πόλεμο οι λειτουργοί αυξάνονταν εκθετικά. Και ήταν αυτοί που χρηματοδοτούσαν τη μερίδα του λέοντος των κρατικών δαπανών, πληρώνοντας τη συντριπτική πλειονότητα των φόρων χωρίς να δίνουν μία στο κράτος.

Παρά τον εθελοντικό ρόλο της τάξης των λειτουργών, σε καιρούς χαλεπούς η πολιτεία υποχρέωνε κάποιους να χρηματοδοτήσουν έργα μέσω του θεσμού της εισφοράς, ποτέ όμως το ίδιο πρόσωπο διαδοχικά. Σε περιόδους πολέμου μάλιστα, όπως στον Πελοποννησιακό, κάθε αθηναίος πολίτης υποχρεώθηκε να δώσει όσα σήκωνε η τσέπη του για τον στρατιωτικό εξοπλισμό της πόλης-κράτους.

Δεν έλειπαν ωστόσο και οι επιτήδειοι που εκμεταλλεύονταν τον θεσμό της λειτουργίας για προσωπικό πολιτικό όφελος. Ακόμα και τον Περικλή κατηγόρησαν οι εχθροί του για κάτι τέτοιο, πως νεαρός ακόμα (πριν γίνει στρατηγός) χρηματοδότησε τους «Πέρσες» του Αισχύλου στα Μεγάλα Διονύσια για να γίνει γνωστός ως ευεργέτης. Όπως έκανε και ο πολιτικός του αντίπαλος Κίμωνας, εξασφαλίζοντας την εύνοια πολλών.

Αφήνοντας κατά μέρος τις αναποδιές αυτές, η λειτουργία ήταν εν πολλοίς εθελοντικός θεσμός και όποιος δεν ήθελε να κάνει τα οφειλόμενα φλέρταρε επικινδύνως με τη δημόσια περιφρόνηση. Την ίδια στιγμή, ίσχυε και η αντίδοση, όταν ο πολίτης δεν ήθελε να εκτελέσει μια δυσανάλογα μεγάλη για την οικονομική του επιφάνεια λειτουργία δηλαδή και υποδείκνυε κάποιον πιο πλούσιο απ’ αυτόν για να την επωμιστεί.

Εδώ ο νόμος ήταν σαφής: ο δεύτερος ή θα χρηματοδοτούσε το έργο ή θα αντάλλαζε περιουσίες με τον πρώτο, αποδεικνύοντας στην πράξη πως ήταν φτωχότερος και άρα ακατάλληλος να επιτελέσει τη λειτουργία! Αυτός ήταν άλλος ένας δαιμόνιος τρόπος καθορισμού του πραγματικού πλούτου κάποιου, σε αντίθεση δηλαδή με την κατά δήλωσή του οικονομική του κατάσταση.

Αυτή ήταν η ομορφιά του συστήματος της έμμεσης φορολογίας που ονομάστηκε «λειτουργία», ότι τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα επωμίζονταν τα βάρη του λαού χωρίς να τους το ζητά κάποιος. Πέρα από τη συνείδησή τους δηλαδή. Χωρίς εμπλοκή της κεντρικής διοίκησης και της γραφειοκρατίας.

Κι όλα πήγαιναν τις περισσότερες φορές καλά γιατί αυτό που διακυβευόταν δεν ήταν τα λεφτά, αλλά η τιμή και η υπόληψη του πολίτη…

ellada

Newsorama.

Την ώρα που στις μέρες μας συνεχίζουμε να συζητάμε ως κοινωνίες για την οπλοχρησία και τους νόμους που οφείλουν να την περιβάλουν, με τις ΗΠΑ να οδηγούν εδώ την τραγική κούρσα, φαίνεται πως σε άλλες και αρκούντως μακρινές εποχές τέτοια θέματα ήταν λυμένα. Ή επαρκώς τακτοποιημένα τουλάχιστον.

Με την καθημερινή ειδησεογραφία να βρίθει από περιστατικά βίας και ανθρωποκτονίας γιατί το όπλο βρέθηκε σε εντελώς λάθος χέρια, είναι να μην αναρωτηθείς τι έκαναν οι παλιότερες κοινωνίες εδώ, αν είχαν νιώσει δηλαδή ποτέ την ανάγκη να εφαρμόσουν νόμους αναφορικά με την οπλοκατοχή;

Και όταν μιλάμε για φωτισμένους πολιτισμούς του παρελθόντος, η κουβέντα πηγαίνει αναγκαστικά στην εξιδανικευμένη κοινωνία των αρχαίων Ελλήνων. Οι οποίοι δεν θα άφηναν φυσικά το θέμα στην τύχη του, κάθε άλλο!

Στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και τους πολιτισμούς της εποχής, τα όπλα ήταν σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας. Ο πόλεμος πλανιόταν διαρκώς σαν φάντασμα πάνω από την κοινωνία και ήταν κάτι παραπάνω από απλή πιθανότητα να ξεσπάσει ένας στο διάβα της ζωής σου. Είτε μιλάμε για αδηφάγες ορέξεις εξωτερικών εχθρών είτε για αλλότρια συμφέροντα που οδηγούσαν σε εμφύλιες συρράξεις, ο πόλεμος ήταν συνεχώς προ των πυλών.

Κι έτσι ήταν βολικό να κρατάς τα όπλα σου κάπου κοντά, ή ακόμα και πάνω σου, την ίδια ώρα που οι ηγέτες συνήθιζαν να έχουν τις προσωπικές τους φρουρές, όπως ακριβώς και σήμερα δηλαδή.

Κι αν τα όπλα δεν είναι νέο θέμα συζήτησης, ούτε η συζήτηση για τα όπλα είναι νέο θέμα…

Τα όπλα δεν ήταν για όλους

Οι αρχαίοι πρόγονοί μας λοιπόν, στους οποίους πολλές σημερινές κοινωνίες στρέφονται για έμπνευση και καθοδήγηση, παραμένουν ένας από τους παλαιότερους πολιτισμούς που εφάρμοζε νόμους για την οπλοκατοχή. Κι αυτό σε μια εποχή που η συνεχώς εξελισσόμενη πολιτική φύση των προ-δημοκρατικών ελληνικών πόλεων-κρατών καλούσε διαρκώς σε πολεμική δράση, πόσο μάλλον που οι Έλληνες μπλέκονταν μονίμως σε συρράξεις τόσο μεταξύ τους όσο και με γειτονικά ή απομακρυσμένα φύλα (Περσικοί Πόλεμοι, Πελοποννησιακός Πόλεμος κ.ο.κ.).

Ενώ τα όπλα διαδραμάτιζαν όμως κεφαλαιώδη ρόλο στον ελληνικό πολιτισμό, οι Έλληνες αναγνώρισαν από πολύ παλιά την ανάγκη να μπει ένα όριο στη χρήση τους μέσα στην ευνομούμενη κοινωνία. Όπως γνωρίζουμε, τα όπλα τα προμήθευαν και τα έφεραν οι πλούσιοι, καθώς στους περισσότερους ελληνικούς στρατούς (παρά τις λογής διαφοροποιήσεις μεταξύ των πόλεων-κρατών) ο οπλίτης ήταν υποχρεωμένος να εξασφαλίζει μόνος του τον στρατιωτικό του εξοπλισμό.

Τα όπλα ήταν σε κάποιες περιπτώσεις συνώνυμο του πλούτου και της οικονομικής ευμάρειας (θυμηθείτε εδώ τους πεντακοσιομέδιμνους, τριακοσιομέδιμνους, διακοσιομέδιμνους κ.λπ.), ένα ιδιαίτερο status symbol που ξεχώριζε τον πραγματικά πλούσιο από τον μέσο πολίτη. Οι άντρες μπορούσαν να έχουν όσα όπλα τραβούσε η όρεξή τους στα σπίτια τους, καθώς δεν μας παραδίδεται πως υπήρχε όριο στον αριθμό ή τον τύπο των όπλων που μπορούσε να κατέχει κάποιος.

Όριο υπήρχε όμως και μάλιστα επαρκώς καθορισμένο αναφορικά με την έκθεση στα όπλα που ήθελε να έχει η ελληνική κοινωνία. Και είναι μάλλον αναπάντεχο το γεγονός να υπάρχουν σε μια κοινωνία με τόσο πόλεμο εντός και εκτός της τόσο αυστηροί νόμοι, «δρακόντειοι» κατά κάποιους ιστορικούς, για τον έλεγχο της οπλοκατοχής.

Στις περισσότερες πόλεις-κράτη, κάθε νεαρός πολίτης ήταν υποχρεωμένος διά νόμου να υπηρετεί στρατιωτικά την πατρίδα του, φέροντας τα δικά του όπλα. Μόνο που δεν μπορούσε να τα φέρει σε δημόσιους χώρους εντός της πόλης, με μόνη εξαίρεση το ενδεχόμενο να βαδίζει προς τη μάχη ή να εκπαιδεύεται σε κάποιο στρατιωτικό γuμνάσιο.

Ο Θουκυδίδης μάς λέει εδώ (στο Α’ Βιβλίο της «Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου») ότι οι Αθηναίοι ήταν μεταξύ των πρώτων ανθρώπων που καθιέρωσαν νόμους κατά της οπλοκατοχής σε δημόσιους χώρους:

«[1.5.3] Ασκούσαν και την ληστεία τότε ο ένας εναντίον του άλλου. Και μέχρι σήμερα, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, διατηρείται η ληστεία όπως στους Οζόλες Λοκρούς, στους Αιτωλούς και στους Ακαρνάνες και στην γύρω περιοχή, όπου η συνήθεια της οπλοφορίας έχει μείνει απ᾽ τον παλιό καιρό. [1.6.1] Όλη η Ελλάδα οπλοφορούσε, γιατί οι μικροί οικισμοί ήσαν ατείχιστοι και οι μεταξύ τους συγκοινωνίες δεν είχαν ασφάλεια. Έτσι είχαν συνηθίσει να ζουν οπλισμένοι, όπως ζουν οι βάρβαροι. [1.6.2] Το γεγονός άλλωστε ότι η συνήθεια αυτή διατηρείται στην περιοχή αυτή της Ελλάδας είναι ένδειξη ότι κάποτε επικρατούσε παντού. [1.6.3] Οι Αθηναίοι ήσαν οι πρώτοι που έπαψαν να οπλοφορούν και άρχισαν να ζουν πιο άνετα και ευχάριστα», λέει στο «Ἱστορίαι» (1.5.3-1.6.3), σε μετάφραση Άγγελου Βλάχου.

Επιπροσθέτως, την ώρα που οι νεαροί Αθηναίοι φυλούσαν τα όπλα τους στο σπίτι, ο Αριστοτέλης μας λέει στα «Πολιτικά» του ότι οι γεροντότεροι άντρες που δεν ήταν πια σε ενεργή στρατιωτική υπηρεσία δεν έπρεπε να συνεχίσουν να κατέχουν όπλα, υποδεικνύοντας πως υπήρχε πιθανότατα μια παράδοση όπου οι ηλικιωμένοι παρέδιδαν τα όπλα τους στον δήμο.

Αλλά και ο Ξενοφών μας λέει για τους Σπαρτιάτες ότι κυκλοφορούσαν άοπλοι κατά τη διάρκεια περιόδων ειρήνης, κρατώντας τα όπλα καλά ασφαλισμένα στα σπίτια τους. Και στη Σπάρτη, διατείνεται ο αθηναίος ιστορικός, οι πολίτες μπορούσαν να φέρουν πάνω τους όπλα μόνο σε λατρευτικές τελετές ή στρατιωτικού τύπου γuμνάσια. Δεν μας ξεκαθαρίζει πάντως αν ήταν επιβεβλημένο διά νόμου ή μια απλή καθημερινή συνήθεια με σπουδαίο ωστόσο νόημα.

Και το παράδειγμα των Λακεδαιμόνιων είναι ακόμα πιο δηλωτικό, καθώς αυτοί είχαν και τον συνεχή εσωτερικό κίνδυνο των Ειλώτων να αντιμετωπίσουν, οι οποίοι εξεγείρονταν μια στο τόσο και έπρεπε οι σπαρτιάτες πολίτες να καταπνίγουν τις επαναστάσεις εν τη γενέσει τους.

Ο Αριστοτέλης υποδεικνύει για άλλη μια φορά τους κινδύνους που αντιπροσωπεύει η γενικευμένη οπλοκατοχή για την ίδια τη δημοκρατία παραπέμποντας στο στρατήγημα του αθηναίου τυράννου Πεισίστρατου, ο οποίος με ένα τέτοιο τέχνασμα κατάφερε να αρπάξει την εξουσία.

Το 561 π.Χ., στην πρώτη του τυραννίδα, αυτοτραυματίστηκε και εμφανίστηκε αιμόφυρτος στην αγορά υποστηρίζοντας πως κάποιος πήγε να τον δολοφονήσει. Έπεισε έτσι τους αθηναίους πολίτες να τον αφήσουν να έχει την προσωπική του φρουρά από 50 κορυνηφόρους (άνδρες οπλισμένους με ρόπαλα), παρά τη φαρμακερή αντίδραση του Σόλωνα που διείδε τις σκοτεινές προθέσεις του για κατάλυση της δημοκρατίας. Και πράγματι αυτή τη φρουρά χρησιμοποίησε ο τύραννος, αφού την αύξησε πρώτα σε αριθμούς και οπλισμό, καταλαμβάνοντας την Ακρόπολη και την εξουσία τελικά.

Καθώς ήταν ο μόνος που είχε πάνω του όπλα στην Εκκλησία του Δήμου, ποιος να του πει όχι; Έστειλε τους πολίτες σπίτι τους, τους συμβούλευσε να κοιτάνε τη δουλειά τους και να αφήσουν τη διακυβέρνηση πάνω του. Απλώς και μόνο γιατί του επέτρεψαν να φέρει όπλα εντός των τειχών της Αθήνας…

Πολιτική και όπλα δεν πάνε μαζί

Η αρχαία ελληνική γραμματεία το λέει ήδη από την αρχαϊκή της περίοδο (800-480 π.Χ.) πως κανένας δεν μπορούσε να πατήσει πόδι στην αγορά με όπλα ζωσμένα πάνω του. Το ίδιο συνέβαινε και στους ναούς και τους χώρους λατρείας, έπρεπε να βγάλεις αναγκαστικά το ξίφος από το θηκάρι, εκτός κι αν μιλούσαμε για τα τελετουργικά σπαθιά και μαχαίρια που έφεραν οι ιερείς.

Αλλά και πουθενά που λάμβαναν χώρα πολιτικές ζυμώσεις δεν μπορούσε να εμφανιστεί όπλο. Κι εδώ η ελληνική γραμματεία είχε την ξακουστή ιστορία του νομοθέτη Χάροντα να διηγείται, του ίδιου ανθρώπου δηλαδή που είχε απαιτήσει στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. να τεθεί σε ισχύ ένας νόμος που να απαγορεύει τα όπλα στην Αγορά της Κατάνης, της αποικίας των Χαλκιδέων στη Σικελία (τη σημερινή Κατάνια).

Ο Χάροντας, όπως μας παραδίδεται, επέμενε μανιωδώς πως όποιος ήθελε να λάβει χώρα στις δημόσιες ομιλίες και τις πολιτικές αποφάσεις της πόλης όφειλε να αφήσει τα όπλα του έξω από τη Συνέλευση. Μια μέρα όμως, επιστρέφοντας από ταξίδι και πηγαίνοντας κατευθείαν στο βήμα της Συνέλευσης, ξέχασε να περάσει από το σπίτι του για να βγάλει το σπαθί του, το οποίο είχε πάνω του για προστασία. Βλέποντάς τον οι πολίτες της Κατάνης να καταπατά τον ίδιο του τον νόμο, τον περιγέλασαν μαζικά.

Κι εκείνος, για να αποδείξει την αφοσίωσή του στον νόμο περί του ελέγχου των όπλων, επανόρθωσε το ατόπημά του βγάζοντας το μαχαίρι του και αυτοκτονώντας επιτόπου. Την ιστορία μάς καταμαρτυρά ο Διόδωρος Σικελιώτης, ιστορικός του 1ου αιώνα π.Χ., στη «Βιβλιοθήκη» του και λέει μάλιστα πως ο Χάροντας είχε θεσμοθετήσει την ποινή του θανάτου για τους παραβάτες του νόμου του, τόσο ξεκάθαρος ήθελε να είναι πως κανείς δεν θα κουβαλούσε όπλα στον ναό της δημοκρατίας.

Το παράδειγμα του Χάροντα πρέπει να ήταν αυτό που γέννησε την παράδοση στις αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας (Σικελία και Νότια Ιταλία) με τους ιδιαιτέρως αυστηρούς νόμους κατά της οπλοκατοχής στα όρια των πόλεων. Πολύ πιο άκαμπτους δηλαδή από τις πόλεις-κράτη του κατεξοχήν ελλαδικού χώρου.

Η ελληνική γραμματεία αποδίδει πάντως την καθιέρωση πλαισίων περί του ελέγχου των όπλων στην καθολική επίδραση του Πυθαγόρα, ο οποίος αναφέρεται πως ήταν ένας από τους πιο παθιασμένους κήρυκες κατά της οπλοκατοχής σε περιόδους ειρήνης, καλώντας τους Έλληνες να θέσουν από νωρίς περιορισμούς στη χρήση των όπλων…

Πώς κρατάς τον κόσμο ασφαλή;

Η προσήλωση του Χάροντα στον νόμο περί γενικού αφοπλισμού στη Συνέλευση του Δήμου έγινε παράδειγμα προς μίμηση στο Κοινό των Ελλήνων, καθώς όλοι αναγνώρισαν την αμείλικτη πρόθεσή του να κρατήσει τους συμπολίτες του ασφαλείς από την απειλή και την πειθώ των όπλων.

Στο λίκνο της δημοκρατίας και κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού λοιπόν το να μη φέρεις όπλα πάνω σου στις καθημερινές συναλλαγές με τους συμπολίτες σου ήταν ένδειξη πολιτισμού. Η εκλεπτυσμένη άποψη των αρχαίων Ελλήνων περί οπλοκατοχής δείχνει για άλλη μια φορά τη βασιλική οδό για την εμβάθυνση της δημοκρατίας.

Αυτό δεν λέει μήπως ο Θουκυδίδης; Πως οι Έλληνες συνήθιζαν να κυκλοφορούν οπλισμένοι στα παλιά τα χρόνια, «όπως οι βάρβαροι», εξαιτίας της χαοτικής φύσης του κόσμου τους. Στα πολιτισμένα χρόνια του ίδιου όμως, όταν ο όχλος μετατράπηκε σε ραφιναρισμένη πολιτεία, δεν υπήρχε πια η ανάγκη για όπλα. Είχαν τον λόγο πια…

ellada

Newsorama.

Αν όντως έγινε ο Τρωικός Πόλεμος, η νύχτα που η Τροία κατακτήθηκε από τους Έλληνες, ήταν η νύχτα της 6ης Ιουνίου 1218 π.Χ.

Η είσοδος του Δούρειου Ιππου στην πόλη της Τροίας, που μεταφέρθηκε εντυπωσιακά στη μεγάλη οθόνη μέσα από την ταινία «Τροία», φαίνεται ότι συνέβη στις 6 Ιουνίου του 1218 π.Χ.

Το λένε Ελληνες επιστήμονες, έπειτα από μελέτη των αστρονομικών χαρτών της NASA. Η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει διαπιστώσει ακόμα κατά πόσον η αρχαία πόλη στον λόφο που σήμερα ονομάζεται Χισαρλίκ καταστράφηκε μετά από πόλεμο, ωστόσο οι αρχαιολόγοι μοιάζει να συμφωνούν πως η καταστροφή έγινε το 1180 π.Χ.

Αλλά, η μελέτη των χαρτών της NASA δίνει άλλα συμπεράσματα. Επιπροσθέτως, μελέτη των ίδιων χαρτών, μαρτυρά, κατά τους επιστήμονες, πως ο Οδυσσέας έφτασε στην Ιθάκη στις 30 Οκτωβρίου του 1207.

Τις εργασίες τους για αυτές τις σημαντικές χρονολογήσεις με βάση τα Ομηρικά Επη, θα παρουσιάσουν σε διεθνές συνέδριο με τίτλο «Η αρχαία Ελλάδα και ο σύγχρονος κόσμος», στη αρχαία Ολυμπία, στα τέλη Αυγούστου. Την ομάδα αποτελούν οι: Σ. Παπαμαρινόπουλος (καθηγητής Γεωφυσικής Πανεπιστημίου Πατρών), Π. Πρέκα-Παπαδήμα (επίκουρη καθηγήτρια Αστροφυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών), Ε. Μητροπέτρου, Α. Τσιρώνη, Π. Αντωνόπουλος, Π. Μητρόπετρος και Γ. Σαραντίτης.

Η Τροία είχε ιδρυθεί κατά την εποχή του Χαλκού. Τα πιο διάσημα ευρήματά της, ο λεγόμενος «Θησαυρός του Πριάμου», που ανασκάφηκε από τον Ερρίκο Σλήμαν, χρονολογούνται στο 2500 π.Χ. πολύ πριν από τον Τρωικό πόλεμο δηλαδή.

Η Τροία του Ομήρου, της εποχής που περιγράφεται στα Ομηρικά Επη δηλαδή, ήταν η πιο φτωχική και χρονολογείται περί το 1900-1800 π.Χ. Αυτό το στρώμα φέρει ίχνη μεγάλης καταστροφής και πυρπόληση, όμως δεν υπάρχουν αιχμές βελών, δοράτων και άλλα όπλα της εποχής. Τουλάχιστον δεν είχε βρει ο αείμνηστος Μάνφρεντ Κόρφμαν με τους συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν, που έσκαβαν εκεί μέχρι πριν από μερικά χρόνια.

Ο Πίθος της Μυκόνου απεικονίζει την Αλωση της Τροίας. Εκτός από τον Δούρειο Ιππο και τους 14 Αχαιούς πολεμιστές που παριστάνονται στην επιφάνεια του λαιμού, παριστάνονται και 19 σκηνές σε τρεις ζώνες στο σώμα.

Ο κ. Παπαμαρινόπουλος και οι συνεργάτες του σε άρθρο τους στο περιοδικό «Μεσογειακή αρχαιολογία και αρχαιομετρία» αναφέρουν πως μια ηλιακή έκλειψη προηγήθηκε της νύχτας κατά την οποία οι Αχαιοί κυρίευσαν την Τροία.

Η ασέληνος νύχτα

Τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της τους οδηγούν στο ότι επρόκειτο για έκλειψη που έγινε στις 6 Ιουνίου 1218 π.Χ. Είναι η μόνη που μπορεί να συνδυαστεί με την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη, με φθινοπωρινό καιρό, δέκα χρόνια μετά (στην πραγματικότητα 11), η οποία επίσης σημαδεύεται από μια έκλειψη ηλίου.

Και οι δύο εκλείψεις είχαν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ήταν ορατές στην Τροία, όπως και στα Ιόνια Νησιά. Η πρώτη ταιριάζει με την ασέληνο νύχτα που ακολούθησε. Τέλος, τρεις μέρες μετά τον θάνατο του Πατρόκλου, ο Ομηρος βάζει το άστρο Αφροδίτη να είναι ορατό στον νυχτερινό ουρανό, κάτι που προκύπτει επίσης με τη μελέτη των χαρτών της NASA ότι συνέβαινε στις 9 Ιουνίου 1218.
Αν συμφωνήσουμε πως ο Τρωικός Πόλεμος ήταν γεγονός, τότε θα πρέπει να ξεκίνησε το 1227- 1226 π.Χ., αφού ο Ομηρος λέει πως διήρκεσε δέκα χρόνια.

Οσο για τη μέρα επιστροφής του Οδυσσέα στην Ιθάκη και τον θάνατο των μνηστήρων, ο Ηράκλειτος εκ Πόντου (1ο αι. μ.Χ.) πρώτος πρόσeξε στην ομηρική περιγραφή του τελευταίου δείπνου των Μνηστήρων, (Οδύσσεια) σημεία περίεργης συμπεριφοράς τους. Αυτό κατά την άποψή του σήμαινε ότι είχε συμβεί εκείνη την ημέρα έκλειψη ηλίου.

Μέχρι τώρα, η καταστροφή σημαντικών ανακτορικών συγκροτημάτων στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ. δημιουργούσε προβληματισμό, καθώς όλοι πίστευαν πως αν όντως έγινε ο Τρωικός Πόλεμος, έγινε περί το 1150 π.Χ. Περί τα τέλη του 13ου αι. π.Χ. καίγεται και εγκαταλείπεται η Ακρόπολη του Γλα, αλλά και το λεγόμενο ανάκτορο του Νέστορα, όπως και το δεύτερο ανάκτορο της Ιωλκού.

Αν λοιπόν είχαν καταστραφεί περί το 1200 – 1180 π.Χ., πώς αυτό συμβιβάζεται με την καταστροφή της Τροίας στα 1150;

Με την επισήμανση του κ. Παπαμαρινόπουλου και των συνεργατών του, όλα μοιάζουν πιθανότερα.

Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός εμφανίστηκε κατά τον 16ο αι. π.Χ. κορυφώθηκε στα μέσα του 13ου π.Χ. αιώνα και τελείωσε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 50 ετών, με πυρκαγιές και σεισμική δραστηριότητα, περί το 1130 π.Χ. Κάτι που μπορεί να εξηγηθεί, αν ο πόλεμος τέλειωσε το 1207 π.Χ.

Καταστροφές

Τρεις εξηγήσεις έχουν προταθεί για την κατάρρευση των μυκηναϊκών βασιλείων και τη συνακόλουθη παρακμή του Μυκηναϊκού πολιτισμού: η φυσική καταστροφή, η εξωτερική εισβολή και οι εσωτερικές διαμάχες. Φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πυρκαγιές και ίσως κλιματικές αλλαγές) έχουν πιστοποιηθεί αρχαιολογικά, στο πρώτο κύμα τους όμως άντεξε το σύστημα και τα ανάκτορα ξαναχτίστηκαν.

Η απειλή από εξωτερικούς εισβολείς μπορεί να είναι η αιτία για την ενίσχυση των οχυρώσεων, όμως στον υλικό πολιτισμό υπάρχει αδιάκοπη συνέχεια. Ακόμα και αν επιτέθηκαν τελικά εξωτερικοί εισβολείς, δεν εγκαταστάθηκαν στις περιοχές που έλεγχαν οι Μυκηναίοι.

Ξίφη του ιδιαίτερου τύπου και χονδροειδής κεραμική κατασκευασμένη χωρίς τροχό, πολύ διαφορετική από τη μυκηναϊκή, έχουν συνδεθεί με πιθανούς εισβολείς.

Και τα δύο όμως εμφανίζονται ήδη πριν από τις καταστροφές και όχι με την έλευση πληθυσμών που μπορεί να ευθύνονται για τις καταστροφές. Νέα ταφικά έθιμα (καύση νεκρών, κιβωτιόσχημοι τάφοι) εμφανίζονται πολύ αργά.

ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΕΣ

Ο Ομηρος «επισκέπτεται» τη Μύκονο το 2017

Το καλοκαίρι του 1961 στο άνοιγμα ενός πηγαδιού σε ένα μυκονιάτικο σπίτι εντόπισαν έναν ταφικό πίθο με εντυπωσιακή ανάγλυφη διακόσμηση και ανθρώπινα οστά στο εσωτερικό του. Το αγγείο, που χρονολογείται το 670 π.Χ., έγινε γνωστό ως ο «Πίθος της Μυκόνου». Είναι το σημαντικότερο της εποχής του, που απεικονίζει την Ιλίου Πέρσιν, δηλαδή την Αλωση της Τροίας και εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο του νησιού.

Η διακόσμηση στον πίθο της Μυκόνου, που εκτείνεται μόνο στο πρόσθιο μέρος, στον λαιμό και στο σώμα, διακρίνεται από μια μοναδικής ομορφιάς σύνθεση, η οποία χαρακτηρίζεται από τη λεπτότητα στην απόδοση των μορφών και την προσοχή στις λεπτομέρειες. Εκτός από τον Δούρειο Ίππο και τους 14 Αχαιούς πολεμιστές που παριστάνονται σε όλη την επιφάνεια του λαιμού, παριστάνονται και 19 σκηνές σε τρεις επάλληλες ζώνες στο σώμα που αφηγούνται το ξεκλήρισμα των παιδιών των Τρώων και την αρπαγή των γυναικών ως λάφυρων πολέμου. Σε όλες τις σκηνές πρωταγωνιστούν γυναίκες-μάνες, αυτές που βάζουν και οι μεγάλοι τραγικοί ποιητές να αφηγούνται τις συμφορές της Τροίας σε διάσημες τραγωδίες, όπως οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη (415 π.Χ.).

Ο πίθος δείχνει την τρομακτική όψη του πολέμου. Με αφορμή τον πίθο της Μυκόνου και το εύρημα των λίθινων ασπιδούχων πολεμιστών στην Ελεύθερνα της Κρήτης οργανώνεται για το 2017 μια έκθεση με τίτλο «Ο Όμηρος στο Αιγαίο».

Το εισαγωγικό πρώτο μέρος αυτής της έκθεσης με τίτλο «Η Αλωση της Τροίας. Ο Πίθος της Μυκόνου και οι ήρωες πολεμιστές της Ελεύθερνας» παρουσιάζεται στην Πινακοθήκη της Μυκόνου έως τις 11 Σεπτεμβρίου 2016 και περιλαμβάνει πρωτότυπες οπτικοακουστικές προβολές που βασίζονται σε πρωτότυπα 3D μοντέλα και ψηφιακή σάρωση του πίθου και ευρημάτων της Ελεύθερνας, η ταινία «Τρωάδες» του Μιχάλη Κακογιάννη, καθώς και εποπτικό υλικό και αντίγραφα αρχαίων αγγείων του αγγειογράφου Θωμά Κοτσιγιάννη.